Nuestras afirmaciones sobre Dios
Un texto de Karl Rahner
Todas las proposiciones teológicas -a niveles diversos y según las maneras más diversas- son proposiciones analógicas. Esto todo teólogo católico lo sabe, pero -y es algo que me espanta- siempre acaba por ser olvidado.
Una proposición analógica se caracteriza por el hecho de que una tal afirmación, siendo legítima e inevitable, debe ser al mismo tiempo negada o retirada. La mayor parte de las veces esta negación, o esta retirada, que es la condición que de manera extraña da legitimidad a una afirmación analógica, no se da.
Ahora no es el momento de hacer un análisis metafísico sobre el conocimiento de las proposiciones analógicas, pero sí que quiero poner de relieve este componente esencial de la analogía, que muy a menudo queda olvidado: la retirada de la afirmación en el mismo momento de hacerla
El IV Concilio de Letrán (1215) declara explícitamente que no podemos decir nada positivo sobre Dios, a partir de nuestros conocimientos humanos, sin hacer ver la radical inadecuación de nuestra afirmación positiva con la realidad divina. Pero, en nuestra práctica teológica, esto lo olvidamos siempre.
Entre el Creador y la criatura no se puede afirmar semejanza alguna, sin afirmar que entre uno y otra es más grande todavía la desemejanza
Quia inter creatorem et creaturam non potest tanta similitudo notari, quin inter eos maior sit dissimilitudo notanda
Hablamos de Dios..., de su existencia, de su personalidad, de las tres personas en Dios. De su libertad, de su voluntad que nos interpela... Hemos de hablar de él, evidentemente; no podemos hacer, así sin más, un silencio sobre él, a no ser que antes ya hayamos hablado. Pero cuando hablamos de él, la mayor parte de las veces olvidamos que nosotros no podemos afirmar nada sobre Dios con una cierta legitimidad a menos que añadamos al mismo tiempo una negación de lo que hemos afirmado, manteniéndonos así en la terrible oscilación entre el sí y el no, el verdadero y único fundamento de nuestro conocimiento. Esta es la condición de toda afirmación nuestra sobre Dios: que quede sumergida en el silencio del Dios inalcanzable.
De hecho, todos nuestros enunciados teóricos comparten con todo nuestro ser el destino existencial de un don de nosotros mismos, en la confianza y en el amor, al designio impenetrable de Dios, a su juicio de gracia, a su muy santa incognoscibilidad.
Supongo y espero que ningún teólogo pondrá en duda lo que acabo de decir. Pero, ¡qué pocas veces esta evidencia teológica impregna radicalmente el conjunto de nuestra teología en todas sus afirmaciones! ¡Qué pocas veces nuestras declaraciones, ya sean hechas desde las cátedras universitarias, desde los púlpitos o desde los dicasterios romanos de la Iglesia, llegan a manifestar que han nacido del estremecimiento de la criatura que sabe, en su esencial humildad, cómo podemos hablar de Dios, que sabe que todos los discursos no pueden representar más que el último momento antes de la bienaventurada entrada en el silencio que llena los cielos incluso en la clara visión de Dios cara a cara!
No es posible, sin duda, añadir explícitamente a cada enunciado teológico que éste sólo tiene un sentido analógico y que siempre es necesario introducir una desemejanza más grande que la adecuación afirmada. Pero, al menos, sería necesario darnos cuenta y hacer ver más claramente que no olvidamos, en ninguna de nuestras afirmaciones teológicas, todo esto que hemos explicado de una manera general y teórica acerca de la naturaleza analógica de todos los conceptos teológicos.
Si tuviéramos, real y radicalmente, conciencia de este principio teológico fundamental, de este axioma, todos los oyentes de nuestras afirmaciones captarían claramente cómo las dimensiones inauditas de la realidad -la de Dios, la de la criatura- no reciben de estas afirmaciones ninguna plenitud, sino que permanecen mudas y vacías
Un ejemplo: afirmamos que el hombre, por su muerte, entra en el ámbito definitivo de su constitución ética, de su relación con Dios, comparece delante del tribunal de Dios. Pero, en nuestra realidad diaria, este lenguaje tan abstracto o estas representaciones tan llenas de candor dicen muy poco de lo que realmente es.
No se trata de llenar los espacios vacíos ni de nuestro saber ni de nuestra fe: habríamos de saber y de hacer comprender que estos enunciados tienen un contenido que nos permanecerá desconocido. Pues, en el fondo, ¿qué significa, por ejemplo, que el Hijo del Hombre ha de volver sobre las nubes del cielo, o que él se da realmente bajo las especies eucarísticas con su cuerpo y con su sangre? ¿O que el papa es infalible ex cátedra, que existe un infierno eterno o que la criatura más pequeña puede entrar en relación, gratuitamente, superando la infinitud de las distancias, con la realidad inefable y sin límites del mismo Dios?
Muchas cosas decimos en teología y llegamos a considerar que ya hemos llegado al final: que con las dos o tres afirmaciones que hemos hecho ya hemos satisfecho toda sed metafísica y existencial. Y en realidad sólo son una invitación a tomar conciencia que todas estas afirmaciones no hacen más que colocarnos delante de la pregunta sin respuesta que constituye, según Pablo (2Cor 4,8), la existencia humana.
Quisiera detenerme -pero no lo puedo hacer aquí- sobre la incomprensibilidad de Dios, el inalcanzable, el auténtico y único objeto de la teología. La experiencia, de la cual yo quisiera dar testimonio, es ésta: sólo llegamos a ser verdaderos teólogos en el momento en que experimentamos y testimoniamos, con temor y gozo al mismo tiempo, la tensión de todo discurso analógico, que cubre, entre el sí y el no, el abismo de la incomprensibilidad de Dios.
Quisiera simplemente confesar que el pobre teólogo que yo soy piensa muy poco, a pesar de toda su teología, en este coeficiente analógico de todos sus enunciados. Nos gusta insistir demasiado en el discurso y olvidamos, en todo este discurso, aquel que es su causa.
viernes, 10 de junio de 2011
miércoles, 8 de junio de 2011
lunes, 25 de abril de 2011
ΔΙΑ ΟΜΙΛΙΑ ΤΗ ΚΥΡΙΑΚΗ 10Η ΑΠΡΙΛΙΟΥ, ΤΗΣ ΑΓΙΑΣ ΜΑΡΙΑΣ ΤΗΣ ΑΙΓΗΠΤΙΑΣ Ι.Ν.ΑΝΑΛΗΨΕΩΣ ΤΟΥ ΚΥΡΙΟΥ ΡΑΦΗΝΑΣ
ΔΙΑ ΟΜΙΛΙΑ ΤΗ ΚΥΡΙΑΚΗ 10Η ΑΠΡΙΛΙΟΥ, ΤΗΣ ΑΓΙΑΣ ΜΑΡΙΑΣ ΤΗΣ ΑΙΓΗΠΤΙΑΣ
Ι.Ν.ΑΝΑΛΗΨΕΩΣ ΤΟΥ ΚΥΡΙΟΥ ΡΑΦΗΝΑΣ
1. Από το αποστολικό ανάγνωσμα (Προς Εβραίους θ΄, 11-14):
1.1. Ο Χριστός ως μέγας αρχιερεύς προσφέρει την λύτρωση δια του αίματός Του, κατά το πρότυπον της Παλαιάς Διαθήκης, της δι΄αίματος τράγων και μόσχων θυσίας.
1.2. Έπρεπε, κατά την Εβραϊκή νοοτροπία, να ικανοποιηθεί ο Θεός λόγω της παραβιάσεως του δοθέντος τω Μωϋσή παρά Αυτού νόμου. Ο Χριστός είναι ο νέος «τράγος» και ο νέος «μόσχος», εις την έννοια ότι ήρε Αυτός εν εαυτώ τας αμαρτίας του κόσμου (Θ, 14), δηλαδή, ενσωματώθηκε κάπως τις συνέπιες και τις επιπτώσεις της αμαρτίας, δηλαδή, της απαρνήσεως και της απομακρύνσεως από τον Θεόν, (που είναι ο φόβος, η θνησιμότητα, το μίσος, η βία, η εκμετάλλευση, ο πόνος, η ασθένεια σώματος και ψυχής), και συμφιλίωσε ούτως το γένος των ανθρώπων μετά του Θεού. Και τούτο, όχι μάλλον εις την έννοια ότι δεν αγαπούσε πλέον ο Θεός την κτίση Του, ή ότι έπρεπε να χυθεί το αίμα του Δικαίου ώστε να ικανοποιηθεί η οργή του Θεού, όπως ήτο τότε εις την κατανόηση της Παλαιάς Διαθήκης (Θ, 17-22), εφόσον εδώ πρόκειται μόνο για έναν εξηγητικό παραλληλισμό του αγ. Παύλου προς εισαγωγή εις τους Εβραίους του μυστηρίου της αρχιεροσύνης και του Παθών του Χριστού, αλλά εις την έννοια ότι, δεδομένης της εν αμαρτία πεσούσης ανθρωπίνης φύσεως, δεν υπήρχε μάλιστα άλλη επιλογή δια τον σεβόμενον την ελευθερία του ανθρώπου Θεόν, παρά να αντιμετωπίσει ο Θεάνθρωπος πάσες τις συνέπιες της αμαρτίας, και λογικώς, η θανατηφόρα βία του ανθρώπου κατά του ανθρώπου, αποτελεί μια κατ΄εξοχήν κατάσταση της μεταπτωτικής συνειδήσεως της ανθρωπότητας. Μόνον ο Χριστός ως Θεάνθρωπος δύναται να κάνει αυτό, διότι Αυτός μόνος «εξουσίαν έχει αφηέναι αμαρτίας», τουτέστι έχει την δύναμη να ενώσει πλήρως την ανθρώπινη φύση με την θεϊκή, δηλαδή, να προσανατολίσει πάλι την ανθρώπινη καρδία και τον ανθρώπινο νουν προς τον αληθινό Θεό και να πραγματοποιήσει ούτως την τελεία συμφιλίωση του ανθρωπίνου και του Θείου (Θ. 9-10) εν τω προσώπω Αυτού. Δεν θέλει ο Θεός να «θυσιάσει» τον Υιόν Του για να ικανοποιηθεί δικανικώς λόγω της παραβιάσεως του νόμου: μάλλον εξ αγάπης αποστέλλει τον Υιόν Του για να αναλάβει πλήρως την ανθρώπινη φύση, ούτως ώστε να την ανυψώσει δια θεώσεως εις τα Ουράνια. Τα Πάθη του Χριστού, δηλαδή, η «αιματεκχυσία» που λέει ο Παύλος (Θ, 22), και ο επακόλουθος θάνατός Του, δεν είναι παρά τα λογικά αποτελέσματα της παρουσιάσεως της πλήρους και ενσαρκωθείσης Αληθείας, που είναι ο ίδιος ο Χριστός, στον ημέτερον κόσμο, ο οποίος εν πολλοίς καταδυναστεύεται από την «λογική» του φόβου, του εκβιασμού, της βίας καθώς και της μεταξύ των ανθρώπων ανήλεου σκληρότητας.
2. Από του Ευαγγελίου το ανάγνωσμα (Μαρκ. ι, 32-45): Εν άλλοις, μας παρουσιάζεται η αντίθεση και σύγκρουση μεταξύ της «κατεξουσιαζούσης εκκλησίας» και της «διακονούσης Εκκλησίας». Πρόκειται δια τον πασίγνωστο πειρασμό της εξουσίας εν τη του Θεού Εκκλησία. Το κύρος και η δύναμις της Εκκλησίας πρέπει να πηγάζουν από την μητρική της διάσταση, που προσφέρει και εγγυάται δια των Μυστηρίων την εν αγάπη και πάση θυσία σωτηρία των τέκνων αυτής, και από το μυστικό της Είναι ως Σώματος του Αναστάντος Χριστού. Αυτό ουσιαστικά συνδέεται με τον στόχο της Εκκλησίας: ο στόχος και η δικαιολογία υπάρξεως της Εκκλησίας δεν είναι, κατ΄ουσίαν, το να «διαπαιδαγωγήσει» τους ανθρώπους κατά μια ηθική έννοια, αυτό είναι αποτέλεσμα, όχι κύριος σκοπός. Ο στόχος της Εκκλησίας δεν είναι η κοινωνική υποστήριξη και την κοινωνική καθοδήγηση, και αυτό μπορεί να είναι πρακτικό αποτέλεσμα της περί της ανθρωπίνης φύσεως γνώσεως της Εκκλησίας και της δίψας δικαιοσύνης, αλλά όχι ο κύριος στόχος της. Σε δύο λόγια, μπορούμε να ισχυρισθούμε ότι ο κατ’ ουσίαν στόχο της Εκκλησίας είναι η πλήρης κατά χάριν θέωσις του ανθρωπίνου όντος, και κατ’ επέκτασιν, το να γίνει ο Θεός «πάντα εν πάσι», δηλαδή, η πλήρης αποκατάσταση της κτίσεως, ήδη ως «καινής κτίσεως». Για αυτό ο Χριστός θέτει καθαρά ως ουσιώδη τρόπο διοικήσεως του εκκλησιαστικού σώματος το πνεύμα της διακονίας, κατά το οποίον «ος εάν θέλει γενέσθαι μέγας εν υμίν, έσται υμών διάκονος» (ι, 43), εν αντιπαραβολή του πνεύματος της εξουσίας και της καταδυναστεύσεως που επικρατεί εις τους «δοκούντας άρχειν των εθνών» καθώς και εις τους «μεγάλους αυτών» (ι, 42). Τούτο το κυριεύον και κατεξουσιάζον φρόνημα καταδικάσθηκε ρητώς και αποφασιστικώς, όπως ακούσαμεν, υπό του Κυρίου. Δεν υπάρχει αμφιβολία του ότι μια βασική πρόκληση που αντιμετωπίζει σήμερα η Εκκλησία μας, είναι το πώς θα καταφέρει να ανατινάξει έως του αφανισμού και να ξεφορτωθεί μιας και διά παντός αυτό το αβάσταχτο βάρος της ούτως ειπείν «αυτοκρατορικής» διοργανώσεως των δομών της, προς μίαν πιο κατά το Ευαγγέλιο απαραίτητη τροποποίηση των διοικητικών διαστάσεων αυτής, κατά το σχήμα του «διακονήσαι», και όχι του «εξουσιάσαι», και αυτό εξαιτίας του εσχατολογικού γεγονότος ότι, ως ήδη γνωρίζομε, «Εκκλησία» δεν είναι μόνον οι ιεραί σύνοδοι, οι αρχιερείς, οι ιερείς, αλλά παν το πλήρωμα των εν Χριστώ βαπτισθέντων και εν αγίω Πνεύματι δια του χρίσματος σφραγισθέντων δούλων του Θεού, αυτό το πλήρωμα που ο αγ. Πέτρος κάλεσε «γένος εκλεκτόν, βασίλειον ιεράτευμα» (Α΄ Πέτρου, β’, 9) των εν Χριστώ «προφητών, ιερέων και βασιλείων». Εις την Εκκλησία του Θεού, όλοι ανεξαιρέτως είμαστε εν Χριστώ αδελφοί, κατά τον Παύλο, «ουκ ένι Ιουδαίος ουδέ Έλλην, ουκ ένι δούλος ουδέ ελεύθερος, ουκ ένι άρσεν και θήλυ: πάντες γαρ υμίς είς εστε εν Χριστώ Ιησού» (Γαλ. 3,28). Όταν λησμονείται αυτό, κοιμούμαστε πνευματικά εις την χώρα της λήθης, χάνομε την έννοια, και αποπροσανατολιζόμαστε.
3. Υπέρ της εορτής της αγίας Μαρίας της Αιγυπτίας, της Ισαποστόλου: Η αμαρτία και η μετάνοια έναντι του ελέους του Θεού. Αμαρτία εν γένει και κατ’ ουσίαν είναι η εκουσία ή ακουσία απάρνησις και η απομάκρυνσις του ανθρώπου από τον Θεόν. Αυτό προκαλεί μια ψεύτικη αυτονόμηση του ανθρωπίνου όντος, με τις αυτομάτως ακολουθούσες συνέπιες αυτού, δηλαδή, η θνησιμότητα, ο φόβος, η θλίψις, το άγχος, ο πόνος, η ασθένεια, και ούτως καθ’ εξής. Αυτή η κατάστασις όμως δεν είναι απαραίτητο να συνεχίζεται αιωνίως, υπάρχει μια ουσιώδης επίλυσις του «προβλήματος», δηλαδή η μετάνοια. Τι είναι όμως μετάνοια? Δεν είναι ασφαλώς μεταμέλεια (τόσο που ο άγιος Αντώνιος μας λέει ότι «μηδέ μεταμελού επί πράγματι παρελθόντι» (Βλπ. «Το Γεροντικόν», σ. 2). Δεν είναι σύμπλεγμα ενοχής, αυτό κανονικά παρουσιάζεται ως αποτέλεσμα μιας ψυχοπαθολογικής καταστάσεως. Δεν είναι απλή αλλαγή συμπεριφοράς και πράξεων, εφόσον αυτό αφορά μόνον εις το πλέον εξωτερικό μέρος του ανθρώπου, και δεν εγγυάται καθόλου ουσιαστικές μεταλλαγές. Μετάνοια βασικά είναι: ριζική μεταμόρφωση του νου κατά την αλήθεια. Για την μετάνοια προηγείται η αντίληψη της αληθείας, συνοδευομένη από την βαθειά συνειδητοποίηση της πραγματικής πνευματικής καταστάσεώς μας. Πρόκειται για μια ριζοσπαστική μεταμόρφωση των περιεχομένων της καρδιάς όπως και της δομής και της ψυχολογικής διαστάσεως του νου. Η μετάνοια είναι η αναγνώρισις της αληθείας και η επακόλουθα αλλαγή που προκαλείται στην ψυχή του μετανοούντος. Για αυτό, η μετάνοια οφείλεται εις την αφύπνιση του πνεύματος, όχι στην προσωπική προσπάθεια και κόπο. Η προσπάθεια και ο κόπος έχουν σαν στόχο την αφύπνιση του πνεύματος, μετά η μετάνοια, δηλαδή, η μεταμόρφωση του νου και της καρδίας απλώς συμβαίνει ως εκ των πραγμάτων, ως φυσιολογικό αποτέλεσμα.
Όμως, αυτή η μετάνοια δεν θα είχε καθόλου νόημα εάν δεν προϋπήρχε εξ αρχής το έλεος του Θεού. Τι είναι όμως το έλεος του Θεού? Το έλεος του Θεού δεν είναι παρά η ουσιαστική ενέργεια του Είναι Του εφ’ ημάς, δηλαδή, της απεριορίστου αγάπης του Θεού έναντι του πεπτοκότος ανθρώπου. Δεν είναι μάλιστα ένα συναίσθημα (δεν υπάρχουνε συναισθήματα εις τον Θεόν επειδή εις Αυτόν ουσία και ύπαρξις αποτελούν ακριβώς το ίδιο πράγμα), αλλά είναι ο τρόπος του Είναι του Θεού. «Αγάπη εστί ο Θεός». Και το έλεος του Θεού δεν είναι παρά η συνεχής και ενιαία ενέργεια της ίδιας της ουσίας Αυτού.
Για αυτό, η ουσιώδης έννοια της Μεγάλης Εβδομάδος, δεν είναι διόλου η καλλιέργεια θλιβερών συναισθημάτων, ούτε να εκφράσουμε, όσο ωραίο που δύναται να θεωρείται, τον πόνο και την λίπη μας –την δήθεν συμπόνιά μας- έναντι του σταυρωθέντος Χριστού, αλλά όλο το αντίθετο: η Μεγάλη Εβδομάδα καλεί όλους μας εις την συνέπεια μπροστά στην αλήθεια, εις την ειλικρινή μέριμνα υπέρ των για πολλούς λόγους υποφερόντων, των πτωχών, των αδικουμένων, των σκλαβωμένων –επειδή ακόμη και σκλαβιά ασκείται στον σύγχρονο καθ’ ημάς κόσμο-, στην καθολική και παγκόσμια προσευχή και πνευματική φροντίδα, εις την υπέρβαση και την ακύρωση της αδιαφορίας, εις την ενσυνείδητη συμμετοχή εις την ριζική και θεία ελευθερία που οδήγησε τον Χριστό εις τον σταυρό, εις την άνευ όρων αγάπη, που ανοίγει τας θήρας παραδείσου, δηλαδή, της πλήρους ενώσεως με τον Θεό, και δια αυτού, με τον σύμπαντα κόσμο… Αυτό είναι το δύσκολο. Εάν κάνουμε πνευματικές θυσίες δια αυτό είναι, εάν κάνουμε την νηστεία, δια αυτό είναι, εάν πλησιάσουμε τα μυστήρια της Εκκλησίας, δια αυτό είναι. Ούτε οι θυσίες, ούτε οι νηστείες, ούτε τα μυστήρια είναι αυτοτελή: ο σκοπός και ο στόχος όλων τούτων είναι όμως σαφείς: η ενότητα με τον Θεό, η ολοκλήρωση του είναι μας (εις την επανένωση εικόνας και ομοιώσεως), και το να γίνει ο Θεός πάντοτε «τα πάντα εν πάσι».
Π. Αθανάσιος Γιάννες
Ραφήνα,
Ελλάς,
9 Απριλίου του 2011.
Ι.Ν.ΑΝΑΛΗΨΕΩΣ ΤΟΥ ΚΥΡΙΟΥ ΡΑΦΗΝΑΣ
1. Από το αποστολικό ανάγνωσμα (Προς Εβραίους θ΄, 11-14):
1.1. Ο Χριστός ως μέγας αρχιερεύς προσφέρει την λύτρωση δια του αίματός Του, κατά το πρότυπον της Παλαιάς Διαθήκης, της δι΄αίματος τράγων και μόσχων θυσίας.
1.2. Έπρεπε, κατά την Εβραϊκή νοοτροπία, να ικανοποιηθεί ο Θεός λόγω της παραβιάσεως του δοθέντος τω Μωϋσή παρά Αυτού νόμου. Ο Χριστός είναι ο νέος «τράγος» και ο νέος «μόσχος», εις την έννοια ότι ήρε Αυτός εν εαυτώ τας αμαρτίας του κόσμου (Θ, 14), δηλαδή, ενσωματώθηκε κάπως τις συνέπιες και τις επιπτώσεις της αμαρτίας, δηλαδή, της απαρνήσεως και της απομακρύνσεως από τον Θεόν, (που είναι ο φόβος, η θνησιμότητα, το μίσος, η βία, η εκμετάλλευση, ο πόνος, η ασθένεια σώματος και ψυχής), και συμφιλίωσε ούτως το γένος των ανθρώπων μετά του Θεού. Και τούτο, όχι μάλλον εις την έννοια ότι δεν αγαπούσε πλέον ο Θεός την κτίση Του, ή ότι έπρεπε να χυθεί το αίμα του Δικαίου ώστε να ικανοποιηθεί η οργή του Θεού, όπως ήτο τότε εις την κατανόηση της Παλαιάς Διαθήκης (Θ, 17-22), εφόσον εδώ πρόκειται μόνο για έναν εξηγητικό παραλληλισμό του αγ. Παύλου προς εισαγωγή εις τους Εβραίους του μυστηρίου της αρχιεροσύνης και του Παθών του Χριστού, αλλά εις την έννοια ότι, δεδομένης της εν αμαρτία πεσούσης ανθρωπίνης φύσεως, δεν υπήρχε μάλιστα άλλη επιλογή δια τον σεβόμενον την ελευθερία του ανθρώπου Θεόν, παρά να αντιμετωπίσει ο Θεάνθρωπος πάσες τις συνέπιες της αμαρτίας, και λογικώς, η θανατηφόρα βία του ανθρώπου κατά του ανθρώπου, αποτελεί μια κατ΄εξοχήν κατάσταση της μεταπτωτικής συνειδήσεως της ανθρωπότητας. Μόνον ο Χριστός ως Θεάνθρωπος δύναται να κάνει αυτό, διότι Αυτός μόνος «εξουσίαν έχει αφηέναι αμαρτίας», τουτέστι έχει την δύναμη να ενώσει πλήρως την ανθρώπινη φύση με την θεϊκή, δηλαδή, να προσανατολίσει πάλι την ανθρώπινη καρδία και τον ανθρώπινο νουν προς τον αληθινό Θεό και να πραγματοποιήσει ούτως την τελεία συμφιλίωση του ανθρωπίνου και του Θείου (Θ. 9-10) εν τω προσώπω Αυτού. Δεν θέλει ο Θεός να «θυσιάσει» τον Υιόν Του για να ικανοποιηθεί δικανικώς λόγω της παραβιάσεως του νόμου: μάλλον εξ αγάπης αποστέλλει τον Υιόν Του για να αναλάβει πλήρως την ανθρώπινη φύση, ούτως ώστε να την ανυψώσει δια θεώσεως εις τα Ουράνια. Τα Πάθη του Χριστού, δηλαδή, η «αιματεκχυσία» που λέει ο Παύλος (Θ, 22), και ο επακόλουθος θάνατός Του, δεν είναι παρά τα λογικά αποτελέσματα της παρουσιάσεως της πλήρους και ενσαρκωθείσης Αληθείας, που είναι ο ίδιος ο Χριστός, στον ημέτερον κόσμο, ο οποίος εν πολλοίς καταδυναστεύεται από την «λογική» του φόβου, του εκβιασμού, της βίας καθώς και της μεταξύ των ανθρώπων ανήλεου σκληρότητας.
2. Από του Ευαγγελίου το ανάγνωσμα (Μαρκ. ι, 32-45): Εν άλλοις, μας παρουσιάζεται η αντίθεση και σύγκρουση μεταξύ της «κατεξουσιαζούσης εκκλησίας» και της «διακονούσης Εκκλησίας». Πρόκειται δια τον πασίγνωστο πειρασμό της εξουσίας εν τη του Θεού Εκκλησία. Το κύρος και η δύναμις της Εκκλησίας πρέπει να πηγάζουν από την μητρική της διάσταση, που προσφέρει και εγγυάται δια των Μυστηρίων την εν αγάπη και πάση θυσία σωτηρία των τέκνων αυτής, και από το μυστικό της Είναι ως Σώματος του Αναστάντος Χριστού. Αυτό ουσιαστικά συνδέεται με τον στόχο της Εκκλησίας: ο στόχος και η δικαιολογία υπάρξεως της Εκκλησίας δεν είναι, κατ΄ουσίαν, το να «διαπαιδαγωγήσει» τους ανθρώπους κατά μια ηθική έννοια, αυτό είναι αποτέλεσμα, όχι κύριος σκοπός. Ο στόχος της Εκκλησίας δεν είναι η κοινωνική υποστήριξη και την κοινωνική καθοδήγηση, και αυτό μπορεί να είναι πρακτικό αποτέλεσμα της περί της ανθρωπίνης φύσεως γνώσεως της Εκκλησίας και της δίψας δικαιοσύνης, αλλά όχι ο κύριος στόχος της. Σε δύο λόγια, μπορούμε να ισχυρισθούμε ότι ο κατ’ ουσίαν στόχο της Εκκλησίας είναι η πλήρης κατά χάριν θέωσις του ανθρωπίνου όντος, και κατ’ επέκτασιν, το να γίνει ο Θεός «πάντα εν πάσι», δηλαδή, η πλήρης αποκατάσταση της κτίσεως, ήδη ως «καινής κτίσεως». Για αυτό ο Χριστός θέτει καθαρά ως ουσιώδη τρόπο διοικήσεως του εκκλησιαστικού σώματος το πνεύμα της διακονίας, κατά το οποίον «ος εάν θέλει γενέσθαι μέγας εν υμίν, έσται υμών διάκονος» (ι, 43), εν αντιπαραβολή του πνεύματος της εξουσίας και της καταδυναστεύσεως που επικρατεί εις τους «δοκούντας άρχειν των εθνών» καθώς και εις τους «μεγάλους αυτών» (ι, 42). Τούτο το κυριεύον και κατεξουσιάζον φρόνημα καταδικάσθηκε ρητώς και αποφασιστικώς, όπως ακούσαμεν, υπό του Κυρίου. Δεν υπάρχει αμφιβολία του ότι μια βασική πρόκληση που αντιμετωπίζει σήμερα η Εκκλησία μας, είναι το πώς θα καταφέρει να ανατινάξει έως του αφανισμού και να ξεφορτωθεί μιας και διά παντός αυτό το αβάσταχτο βάρος της ούτως ειπείν «αυτοκρατορικής» διοργανώσεως των δομών της, προς μίαν πιο κατά το Ευαγγέλιο απαραίτητη τροποποίηση των διοικητικών διαστάσεων αυτής, κατά το σχήμα του «διακονήσαι», και όχι του «εξουσιάσαι», και αυτό εξαιτίας του εσχατολογικού γεγονότος ότι, ως ήδη γνωρίζομε, «Εκκλησία» δεν είναι μόνον οι ιεραί σύνοδοι, οι αρχιερείς, οι ιερείς, αλλά παν το πλήρωμα των εν Χριστώ βαπτισθέντων και εν αγίω Πνεύματι δια του χρίσματος σφραγισθέντων δούλων του Θεού, αυτό το πλήρωμα που ο αγ. Πέτρος κάλεσε «γένος εκλεκτόν, βασίλειον ιεράτευμα» (Α΄ Πέτρου, β’, 9) των εν Χριστώ «προφητών, ιερέων και βασιλείων». Εις την Εκκλησία του Θεού, όλοι ανεξαιρέτως είμαστε εν Χριστώ αδελφοί, κατά τον Παύλο, «ουκ ένι Ιουδαίος ουδέ Έλλην, ουκ ένι δούλος ουδέ ελεύθερος, ουκ ένι άρσεν και θήλυ: πάντες γαρ υμίς είς εστε εν Χριστώ Ιησού» (Γαλ. 3,28). Όταν λησμονείται αυτό, κοιμούμαστε πνευματικά εις την χώρα της λήθης, χάνομε την έννοια, και αποπροσανατολιζόμαστε.
3. Υπέρ της εορτής της αγίας Μαρίας της Αιγυπτίας, της Ισαποστόλου: Η αμαρτία και η μετάνοια έναντι του ελέους του Θεού. Αμαρτία εν γένει και κατ’ ουσίαν είναι η εκουσία ή ακουσία απάρνησις και η απομάκρυνσις του ανθρώπου από τον Θεόν. Αυτό προκαλεί μια ψεύτικη αυτονόμηση του ανθρωπίνου όντος, με τις αυτομάτως ακολουθούσες συνέπιες αυτού, δηλαδή, η θνησιμότητα, ο φόβος, η θλίψις, το άγχος, ο πόνος, η ασθένεια, και ούτως καθ’ εξής. Αυτή η κατάστασις όμως δεν είναι απαραίτητο να συνεχίζεται αιωνίως, υπάρχει μια ουσιώδης επίλυσις του «προβλήματος», δηλαδή η μετάνοια. Τι είναι όμως μετάνοια? Δεν είναι ασφαλώς μεταμέλεια (τόσο που ο άγιος Αντώνιος μας λέει ότι «μηδέ μεταμελού επί πράγματι παρελθόντι» (Βλπ. «Το Γεροντικόν», σ. 2). Δεν είναι σύμπλεγμα ενοχής, αυτό κανονικά παρουσιάζεται ως αποτέλεσμα μιας ψυχοπαθολογικής καταστάσεως. Δεν είναι απλή αλλαγή συμπεριφοράς και πράξεων, εφόσον αυτό αφορά μόνον εις το πλέον εξωτερικό μέρος του ανθρώπου, και δεν εγγυάται καθόλου ουσιαστικές μεταλλαγές. Μετάνοια βασικά είναι: ριζική μεταμόρφωση του νου κατά την αλήθεια. Για την μετάνοια προηγείται η αντίληψη της αληθείας, συνοδευομένη από την βαθειά συνειδητοποίηση της πραγματικής πνευματικής καταστάσεώς μας. Πρόκειται για μια ριζοσπαστική μεταμόρφωση των περιεχομένων της καρδιάς όπως και της δομής και της ψυχολογικής διαστάσεως του νου. Η μετάνοια είναι η αναγνώρισις της αληθείας και η επακόλουθα αλλαγή που προκαλείται στην ψυχή του μετανοούντος. Για αυτό, η μετάνοια οφείλεται εις την αφύπνιση του πνεύματος, όχι στην προσωπική προσπάθεια και κόπο. Η προσπάθεια και ο κόπος έχουν σαν στόχο την αφύπνιση του πνεύματος, μετά η μετάνοια, δηλαδή, η μεταμόρφωση του νου και της καρδίας απλώς συμβαίνει ως εκ των πραγμάτων, ως φυσιολογικό αποτέλεσμα.
Όμως, αυτή η μετάνοια δεν θα είχε καθόλου νόημα εάν δεν προϋπήρχε εξ αρχής το έλεος του Θεού. Τι είναι όμως το έλεος του Θεού? Το έλεος του Θεού δεν είναι παρά η ουσιαστική ενέργεια του Είναι Του εφ’ ημάς, δηλαδή, της απεριορίστου αγάπης του Θεού έναντι του πεπτοκότος ανθρώπου. Δεν είναι μάλιστα ένα συναίσθημα (δεν υπάρχουνε συναισθήματα εις τον Θεόν επειδή εις Αυτόν ουσία και ύπαρξις αποτελούν ακριβώς το ίδιο πράγμα), αλλά είναι ο τρόπος του Είναι του Θεού. «Αγάπη εστί ο Θεός». Και το έλεος του Θεού δεν είναι παρά η συνεχής και ενιαία ενέργεια της ίδιας της ουσίας Αυτού.
Για αυτό, η ουσιώδης έννοια της Μεγάλης Εβδομάδος, δεν είναι διόλου η καλλιέργεια θλιβερών συναισθημάτων, ούτε να εκφράσουμε, όσο ωραίο που δύναται να θεωρείται, τον πόνο και την λίπη μας –την δήθεν συμπόνιά μας- έναντι του σταυρωθέντος Χριστού, αλλά όλο το αντίθετο: η Μεγάλη Εβδομάδα καλεί όλους μας εις την συνέπεια μπροστά στην αλήθεια, εις την ειλικρινή μέριμνα υπέρ των για πολλούς λόγους υποφερόντων, των πτωχών, των αδικουμένων, των σκλαβωμένων –επειδή ακόμη και σκλαβιά ασκείται στον σύγχρονο καθ’ ημάς κόσμο-, στην καθολική και παγκόσμια προσευχή και πνευματική φροντίδα, εις την υπέρβαση και την ακύρωση της αδιαφορίας, εις την ενσυνείδητη συμμετοχή εις την ριζική και θεία ελευθερία που οδήγησε τον Χριστό εις τον σταυρό, εις την άνευ όρων αγάπη, που ανοίγει τας θήρας παραδείσου, δηλαδή, της πλήρους ενώσεως με τον Θεό, και δια αυτού, με τον σύμπαντα κόσμο… Αυτό είναι το δύσκολο. Εάν κάνουμε πνευματικές θυσίες δια αυτό είναι, εάν κάνουμε την νηστεία, δια αυτό είναι, εάν πλησιάσουμε τα μυστήρια της Εκκλησίας, δια αυτό είναι. Ούτε οι θυσίες, ούτε οι νηστείες, ούτε τα μυστήρια είναι αυτοτελή: ο σκοπός και ο στόχος όλων τούτων είναι όμως σαφείς: η ενότητα με τον Θεό, η ολοκλήρωση του είναι μας (εις την επανένωση εικόνας και ομοιώσεως), και το να γίνει ο Θεός πάντοτε «τα πάντα εν πάσι».
Π. Αθανάσιος Γιάννες
Ραφήνα,
Ελλάς,
9 Απριλίου του 2011.
ΟΜΙΛΙΑ ΠΕΡΙ ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ ΠΑΘΩΝ ΚΑΙ ΤΗΣ ΑΓΙΑΣ ΑΝΑΣΤΑΣΕΩΣ ΤΟΥ ΚΥΡΙΟΥ ΚΑΙ ΘΕΟΥ ΚΑΙ ΣΩΤΗΡΟΣ ΗΜΩΝ ΙΗΣΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ. Ι.Ν.ΑΝΑΛΗΨΕΩΣ ΤΟΥ ΚΥΡΙΟΥ ΡΑΦΗΝΑ
Ι.
ΟΜΙΛΙΑ ΠΕΡΙ ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ ΠΑΘΩΝ ΚΑΙ ΤΗΣ ΑΓΙΑΣ ΑΝΑΣΤΑΣΕΩΣ ΤΟΥ ΚΥΡΙΟΥ ΚΑΙ ΘΕΟΥ ΚΑΙ ΣΩΤΗΡΟΣ ΗΜΩΝ ΙΗΣΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ. Ι.Ν.ΑΝΑΛΗΨΕΩΣ ΤΟΥ ΚΥΡΙΟΥ ΡΑΦΗΝΑΣ
Περατωθείσης δε της αγίας περιόδου της Τεσσαρακοστής, και ήδη εισερχόμενοι στα φοβερά μυστήρια της Μεγάλης Εβδομάδος προτού να εορτάσουμε πάλιν την Αγία Ανάσταση του Ιησού Χριστού, θα κάνουμε εν κατά το δυνατόν συντομία μια βασική μελέτη περί των μεγάλων γεγονότων τούτων, που αποτελούν το κέντρο της εκκλησιαστικής και πνευματικής μας ζωής αυτό το διάστημα, δηλαδή, των Παθών και της Αναστάσεως του Χριστού, με βάση το σημαντικότατο κείμενο του αγ. Ιωάννου του Χρυσοστόμου, το λεγόμενο «Κατηχητικό Λόγο».
Με αυτό τον σκοπό, θα διαβάσουμε τον «Κατηχητικό Λόγο» σε τρία μέρη, δεν είναι βεβαίως το κείμενο καθ’ εαυτό έτσι διαιρημένο, αλλά το κάνουμε εμείς απλώς δια λόγους οργανώσεως και διευκολύνσεως.
Εί τις ευσεβής και φιλόθεος, απολαυέτω της καλής ταύτης και λαμπράς πανηγύρεως.
Εί τις ευγνώμων, εισελθέτω χαίρων εις την χαράν του Κυρίου αυτού.
Εί τις έκαμε νηστεύων, απολαυέτω νύν το δηνάριον.
Εί τις από της πρώτης ώρας ειργάσατο, δεχέσθω σήμερον το δίκαιον όφλημα.
Εί τις μετά την τρίτην ήλθεν, ευχαρίστως εορτασάτω.
Εί τις μετά την έκτην έφθασε, μηδέν αμφιβαλλέτω• και γάρ ουδέν ζημειούται.
Εί τις υστέρησεν εις την ενάτην, προσελθέτω, μηδέν ενδοιάζων.
Εί τις εις μόνην έφθασε την ενδεκάτην, μη φοβηθή την βραδύτητα• φιλότιμος γάρ ων ο Δεσπότης, δέχεται τον έσχατον καθάπερ και τον πρώτον• αναπαύει τον της ενδεκάτης, ως τον εργασάμενον από της πρώτης• και τον ύστερον ελεεί και τον πρώτον θεραπεύει• κακείνω δίδωσι και τούτω χαρίζεται• και τα έργα δέχεται και την γνώμην ασπάζεται• και την πράξιν τιμά και την πρόθεσιν επαινεί.
1. Ο αγ. Χρυσόστομος χαρακτηρίζει εδώ τον Θεόν (δεν το λέει αλλά συμπεραίνεται εύκολα από και το γράμμα και από το πνεύμα του κειμένου:
1.1. Ως «άδικο», κατά βέβαια την «ανθρώπινη δικαιοσύνη».
1.2. Ως αγάπη, και όχι ως τιμωρία,
1.3. Ως λυτρωτή, και όχι ως εκδικητή,
1.4. Ως αληθινό πατέρα, και όχι ως δικαστή.
1.5. Τι σχέση θα έχει όμως αυτό με τα Πάθη του Χριστού? Είναι οφθαλμοφανές ότι, όντας έτσι ο Θεός κατ΄ουσίαν αγάπη και επιδεκτικότητα, πρέπει να αλλάξη ριζικώς τον «τραγικό» τρόπο ερμηνείας των Αγίων Παθών, και της Αναστάσεως.
1.6. Εκ τούτων, δύναται να καταλάβουμε ότι τα Πάθη του Χριστού δεν είναι «τιμωρία» του Θεού λόγω της ανυπακοής της ανθρωπότητας, αλλά λογικό αποτέλεσμα της «αμαρτωλής λογικής» της ανθρώπινης κοινωνίας.
1.7. Ο ίδιος ο θάνατος του Θεανθρώπου δεν είναι ούτε και αυτός «τιμωρία» του Θεού λόγω της αμαρτίας, ούτε «θυσία του δικαίου υπέρ του αμαρτωλού λαού», στην έννοια ότι «δια την «δικανική» ικανοποίηση του Θεού Πατρός έπρεπε κατ’ ανάγκη να υποστεί τον βασανιστικό θάνατο ο Υιός Αυτού», αλλά απλώς αναπόφευκτος συνέπεια της σκληρής και «αυτοαμυντικής» (αυτοάμυνας) αντιδράσεως που προκαλέσανε, στον τότε ήδη πολύ εσωστρεφή και πνευματικώς αγκυλωμένον κόσμο των Ιουδαίων, η φύσις των πράξεων και των λόγων του Χριστού, και εν γένει της ριζικής προσωπικής και κοινωνικής μεταμορφώσεως που σημαίνει η ενσαρκωμένη παρουσία του.
1.8. Τα Πάθη του Χριστού είναι ενδεικτικά της αμετρήτου αγάπης και, στα λόγια του αγ. Μαξίμου του Ομολογητού, της «αβύσσου της ευσπλαχνίας» του Θεού, ποτέ ο καρπός της οργής του Θεού, ούτε η «δικαία τιμωρία» που «αξίζει» η αμαρτήσασα ανθρωπότητα, εφαρμοσθείσα αντικαταστατικώς στο θείο Πρόσωπο του Υιού αυτού.
1.1. Δια αυτό, το θέαμα όμως του σταυρωθέντος Χριστού αποκτούν μια εντελώς διαφορετική διάσταση. Γίνονται δηλαδή:
2.2.3. - αιτία πνευματικής αφυπνίσεως, καθώς δια αυτού καταλαβαίνουμε ότι καλλιεργούμε μια πολύ διεστραμμένη, διεφθαρμένη, εκμεταλλευτική και εθιστική σχέση και επικοινωνία με τους συνανθρώπους μας, μία σχέση που σκοτώνει την ελευθερία και την ωρίμανση του πνεύματος, και προωθεί την υποτέλεια, την πλήρη καθυπόταξη του πλησίον εις τα εγωιστικά συμφέροντά μας.
2.2.4. - αιτία χαράς και αγαλλιάσεως, θαυμασμού και ευχαριστίας, και όχι θλίψεως, λύπης και στεναγμού, επειδή έχουμε τον Λυτρωτή τον μέγιστον, και πράγματι όπου «περιέσσευσεν η αμαρτία, υπερεπερίσσευσεν η χάρις» (Παύλος),
2.2.5. - αιτία ελπίδος και υψίστης προσδοκίας, επειδή ήρας τας αμαρτίας μας ο Χριστός, σύναψε πλήρως και εξ ολοκλήρου την φύση μας με την θεία φύση, και ούτω μας άνοιξε τας θύρας της τελείας θεώσεως του είναι μας. Για αυτό, έμπροσθεν του νοερού θεάματος του Χριστού επί του σταυρού, ο αγ. Χρυσόστομος τον αποκαλεί: «ο Βασιλεύς της Δόξης».
<b>Ουκούν εισέλθετε πάντες εις την χαράν του Κυρίου υμών• και πρώτοι και δεύτεροι τον μισθόν απολαύετε. Πλούσιοι και πένητες μετ’ αλλήλων χορεύσατε• εγκρατείς και ράθυμοι την ημέραν τιμήσατε• νηστεύσαντες και μη νηστεύσαντες, ευφράνθητε σήμερον. Η τράπεζα γέμει, τρυφήσατε πάντες. Ο μόσχος πολύς, μηδείς εξέλθη πεινών. Πάντες απολαύσατε του συμποσίου της πίστεως• πάντες απολαύσατε του πλούτου της χρηστότητος. Μηδείς θρηνείτω πενίαν• εφάνη γάρ η κοινή Βασιλεία. Μηδείς οδυρέσθω πταίσματα• συγνώμη γάρ εκ του τάφου ανέτειλε. Μηδείς φοβείσθω θάνατον• ηλευθέρωσε γάρ ημάς ο του Σωτήρος θάνατος.
ΙΙ.
Ουσιαστικώς, ο άγ. Ιωάννης περιγράφει εδώ τις ιδιότητες των εσχάτων καιρών, δηλαδή, της «καινής κτίσεως», κατά τα λόγια του αποστόλου Παύλου, που εγκαινιάσθηκε ήδη βεβαίως με την Ενσάρκωση του Λόγου του Θεού, και εκπληρούται με την αγία Ανάσταση του Θεανθρώπου Χριστού: κατάργηση του Θανάτου, πλήρης κοινωνική συμφιλίωση, ακύρωση του πόνου και της πενίας, πλήρης άφεσις πταισμάτων και αμαρτιών, όλο παρουσία του αναστάντος Χριστού, και, πολύ συμαντικό, «εφάνη γαρ κοινή βασιλεία», το οποίο σημαίνει ότι ο νέος χρόνος αποτελεί τον καιρό της σωτηρίας πάντων των ανθρώπων, δηλαδή, ήδη, έστω κατ’ ουσίαν, πραγματοποιήθηκε μια μεγάλη και ριζοσπαστική μεταλλαγή, μια ουσιώδης μεταμόρφωση του είναι του κόσμου, και ο απλός «ημερολογιακός χρόνος», σ’ αυτόν που καθημερινώς ζούμε, μεταβλήθηκε σε εσχατολογικό χρόνο, σε άλλα λόγια, από την Ανάσταση και πέραν, και η φύσις και η ανθρώπινη ύπαρξη πλημμυρίζουν από «θεανθρωπότητα», προσανατολίζονται έσωθεν προς την μορφή του αναστάντος Χριστού, και δεν πελαγώνει πλέον, πάντοτε κατά την ουσία, στην αντίφαση του ένστικτου και του νοητού, της ανάγκης και της ελευθερίας, του «εγώ» και του «εμείς». Μπορούμε να ρωτήσουμε: Γιατί όμως δεν είναι αυτό ό, τι αντικρίζω στον κόσμο, στην ζωή μου, στην πραγματικότητα? Δεν θα προσπαθήσουμε βέβαια να απαντήσουμε αυτή την ερώτηση τώρα, απλώς θα πούμε ότι εξαρτάται εάν το βλέμμα μας είναι το βλέμμα της μέδουσας που απολιθώνει και παραλύει, η του Οδυσσέως, που επικεντρώνεται –μέσα στις περιπέτειές του- στο ταυτοχρόνως έσχατον και παρόν: την αγάπη του και την πατρίδα. Λόγω των προηγουμένων, και εν σχέσει προς την αγίαν Ανάστασιν του Χριστού, μπορούμε να πούμε ότι:
1. η Ανάστασις είναι η τελεία κατάργηση του θανάτου, του φυσικού (του σώματος) και του πνευματικού (της λήθης του Θεού), δηλαδή, των φοβερών επιπτώσεων της αμαρτίας. Αλλά όχι μόνο, είναι και η συμπλήρωση του πρωταρχικού σχεδίου του Θεού, του να γίνει ο Θεός «τα πάντα εν πάσι» (Παύλος).
2. Εις την Ανάσταση, «Χριστοποιείται» όλος ο κόσμος, πάσα η κτίσις. Δηλαδή, η ολότητα της δημιουργίας του Θεού αποκαθίσταται δια του ιδίου του Λόγου του Θεού, «δι’ ού τα πάντα εγένετο». Η Ανάστασις δεν είναι «μελλοντικό γεγονός», ήρχισε ήδη, ισχύει τώρα, είναι παρών καιρός, ούτε παρελθόν ούτε μέλλον, αποτελεί τον καινόν χρόνον της καινής κτίσεως, δηλαδή, τον εσχατολογικό χρόνο, τον καιρόν της σωτηρίας.
3. Ως εσχατολογικό γεγονός, η Ανάστασις δεν είναι απλώς «το αντίθετο» του θανάτου, κάποιο συμβάν που μπορεί να ελαχιστοποιηθεί στην διάσταση των αρνητικών όρων, αλλά αποτελεί πλήρη ανάκτησι του ανθρώπου ως «εικόνας και ομοιώσεως» του Θεού, αποτελεί πλήρη συμφιλίωση μεταξύ του «κατ’ ουσίαν είναι» και του «εδώ υπάρχειν», δηλαδή, άμεση ένωση του ανθρωπίνου με το θείον, κατά την πρωταρχική αδαμιαία διάσταση, όπου στον νουν του ανθρώπου επιφαινόταν και ο νους του Θεού, και στον λόγο του ανθρώπου ομιλούσε και ο Λόγος του Θεού: έτσι, Ανάστασις είναι πλήρης αποκατάστασις πάσης της κτίσεως (βλ. Αναφορά στον αγ. Γρηγόριο Νύσσης, Π.Ε., «Η Ορθοδοξία», σ. 446),
4. Η Ανάστασις είναι ενσωμάτωση πάσης πραγματικότητας στο μυστήριο της οντολογικής (επι)κοινωνίας του τριαδικού Όντος, είναι χριστοποίηση του σύμπαντος κόσμου (βλ. Π. Ε., «Η Ορθοδοξία», σ. 438).
Έσβεσεν αυτόν, υπ’ αυτού κατεχόμενος. Εσκύλευσε τον άδην ο κατελθών εις τον άδην. Επίκρανεν αυτόν, γευσάμενον της σαρκός αυτού. Και τούτο προλαβών Ησαϊας εβόησεν• ο άδης φησίν, επικράνθη, συναντήσας σοι κάτω.
Επικράνθη• και γάρ κατηργήθη.
Επικράνθη• και γάρ ενεπαίχθη.
Επικράνθη•και γάρ ενεκρώθη.
Επικράνθη•και γάρ καθηρέθη.
Επικράνθη•και γάρ εδεσμεύθη.
Έλαβε σώμα και Θεώ περιέτυχεν.
Έλαβε γήν και συνήντησεν ουρανώ.
Έλαβεν όπερ έβλεπε και πέπτωκεν όθεν ουκ έβλεπε.
Πού σου, θάνατε, το κέντρον;
Πού σου, άδη, το νίκος;
Ανέστη Χριστός και σύ καταβέβλησαι.
Ανέστη Χριστός και πεπτώκασι δαίμονες.
Ανέστη Χριστός και χαίρουσιν άγγελοι.
Ανέστη Χριστός, και ζωή πολιτεύεται.
Ανέστη Χριστός και νεκρός ουδείς επί μνήματος.
Χριστός γάρ εγερθείς εκ νεκρών, απαρχή των κεκοιμημένων εγένετο.
Αυτώ η δόξα και το κράτος εις τους αιώνας των αιώνων. Αμήν.
Εδώ ο άγ. αναφέρεται στο κύριο αίτιο της χαράς και της λυτρώσεώς μας: δηλαδή, την κατάργηση του θανάτω, «θανάτω θάνατον πατήσας». Νικήθηκε ο Άδης, δηλαδή, η ίδια η θνησιμότητα που εισήλθε στον κόσμο λόγω αμαρτίας, ακυρώνεται και καταργείται. Και θάνατος, το ξέρουμε, δεν είναι μόνον παύση αναπνοής και αποσύνθεση του σώματος: θάνατος είναι, στην ουσία, η διάλυση του Καλού, η άγνοια της αληθείας, η λήθη της αληθινής φύσεως του ανθρώπου και του κόσμου. Δια τούτο, κλίνει ο άγ. Ιωάννης τον λόγο του αναφερόμενο στην νίκη του Χριστού επί του θανάτου, επειδή ο θάνατος (ο Άδης, η ίδια η κόλαση), δεν είναι παρά η πλήρης διαίρεσης, η έλλειψις επικοινωνίας, το απρόσωπον σαν κανόνας των σχέσεων των αποξενωμένων δυστυχώς μεταξύ τους προσώπων.
5. Εις μία επιστολή του, ο αγ. Μάξιμος ο Ομολογητής, ως άνθρωπος της εποχής του, προτείνει να μην αποκαλυφθεί «εις τον όχλον» την «άβυσσον της ευσπλαχνίας του Θεού» (βλπ. Π. Ε. «Η Ορθοδοξία», σ. 446), ίσως όμως ήλθε η ώρα, αυτή η άβυσσος της αγάπης και του ελέους του Θεού να παρουσιασθεί ως «λυχνία επί του όρους», μπροστά στα μάτια του σύμπαντος κόσμου, διότι, και αυτή είναι για μας τους Χριστιανούς, καθώς και για όλους, η «Ευ-Αγγελία», δηλαδή τα καλά νέα του Θεού: «ούτω γαρ ηγάπησεν ο Θεός τον κόσμον, ώστε τον Υιόν αυτού τον μονογενή έδωκεν, ίνα πας ο πιστεύων εις αυτόν, μη απόληται, αλλ’ έχη ζωήν αιώνιον. Ού γαρ απέστειλεν ο Θεός τον Υιόν αυτού εις τον κόσμον, ίνα κρίνη τον κόσμον, αλλ’ ίνα σωθή ο κόσμον δι’ αυτού….» (Ιω. Γ ). Οριστικώς, το απόλυτο κίνητρο για την κάθε ενέργεια του Θεού είναι η τελεία αγάπη, και για αυτό δεν χωράει πλέον ο φόβος και η καχυποψία έναντι του Θεού: «η τελεία αγάπη έξω βάλλει τον φόβον» (Ιω. Α΄ Επ.) .
6. Αυτό είναι κατ’ ουσίαν το πνεύμα αυτού του Κατηχητικού Λόγου του αγ. Ιωάννου του Χρυσοστόμου. Ο Άγιος διδάσκει περί σωτηρίας, ελέους, μακροθυμίας και απείρου ευσπλαχνίας του Θεού. Καλεί προς την πνευματική προσέγγιση εις τον Θεό, με εμπιστοσύνη, χαρά, ευγνωμοσύνη, αποφασιστικότητα, και, πάν’ απ’ όλα, με την υψηλή προσδοκία της αιωνίου ζωής, της προσωπικής καθώς και γενικής αποκαταστάσεως στην αξιοπρέπεια και το κάλλος που μας αξίζει ως πλάσματα «κατ’ εικόναν και ομοίωσιν του Θεού».
7. Όμως, μπορούμε εδώ να διερωτόμαστε ειλικρινώς: το πιστεύουμε πράγματι αυτό? Αισθανόμαστε ήδη, πρακτικά και ειλικρινά, τον θάνατον «καταργηθέντα» και τον διάβολον «καταπατημένο»? Μπορούμε εμείς να εκφωνήσουμε μαζί του αγ. Παύλου και του αγ. Ιωάννου: «Πού σού, θάνατε, τό κέντρον? Πού σού, άδη, τό νίκος?»? Μπορούμε να αντιλαμβανόμαστε την ακατάπαυστο δράση του Αγίου Πνεύματος και την συνεχή παρουσία του Χριστού («και εγώ συν υμίν έσομαι πασάς τας ημέρας της ζωής ημών») εν τω κόσμω τούτω? Μπορούμε να βιώσουμε εδώ και τώρα την χαρά του εν ημίν και μεταξύ ημών πραγματοποιηθέντος μεν –ακόμη μη πληρωθέντος δε- Οίκου του Θεού? Απορώ.
8. Για αυτό χρειάζεται προσήλωση, συγκέντρωση, εγρήγορση, εσωτερική σιωπή (δηλαδή, να μην κρίνουμε ούτε τον εαυτό μας ούτε τον συνάνθρωπό μας, επειδή η κρίση δράττει σαν παρεμβολή στην πνευματική μας αντίληψη της αληθείας), πρέπει, τέλος, να ανακαλύψουμε εκ νέου τον θησαυρό μας, πρέπει να τον ελευθερώσουμε μέσα μας με χειρουργική σχεδόν ακρίβεια από πολλά επιπρόσθετα και πολλούς αυτοματισμούς –συνήθειες, εντελώς άβατες και υποκειμενικές ερμηνείες και απολυτοποιήσεις, ψυχολογικούς φόβους, άλογες ή μάλλον παράλογες προκαταλήψεις, και ούτως καθ’ εξής-, τα οποία είναι ουσιαστικώς άχρηστα, επιπόλαια, και παρεμποδιστικά μάλιστα, ώστε να προσανατολισθεί εις τον ζώντα θησαυρό, που είναι ο ίδιος ο Χριστός-, ελεύθερη, αυθόρμητη και αυθεντική (δηλαδή, ούσα αύτη πράγματι αυτή καθ’ εαυτήν), και να κατοικεί εν Κυρίω αναπαυόμενη, η καρδία μας.
Σας εύχομαι όλους Σας Καλό Πάσχα και Καλή Ανάσταση!
Πρεσβ. Αθανάσιος Ιντι Γιάννες-Φερνάντεζ.
Ραφήνα, Αττικής
Ελλάς
16ην Απριλίου, 2011.
ΟΜΙΛΙΑ ΠΕΡΙ ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ ΠΑΘΩΝ ΚΑΙ ΤΗΣ ΑΓΙΑΣ ΑΝΑΣΤΑΣΕΩΣ ΤΟΥ ΚΥΡΙΟΥ ΚΑΙ ΘΕΟΥ ΚΑΙ ΣΩΤΗΡΟΣ ΗΜΩΝ ΙΗΣΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ. Ι.Ν.ΑΝΑΛΗΨΕΩΣ ΤΟΥ ΚΥΡΙΟΥ ΡΑΦΗΝΑΣ
Περατωθείσης δε της αγίας περιόδου της Τεσσαρακοστής, και ήδη εισερχόμενοι στα φοβερά μυστήρια της Μεγάλης Εβδομάδος προτού να εορτάσουμε πάλιν την Αγία Ανάσταση του Ιησού Χριστού, θα κάνουμε εν κατά το δυνατόν συντομία μια βασική μελέτη περί των μεγάλων γεγονότων τούτων, που αποτελούν το κέντρο της εκκλησιαστικής και πνευματικής μας ζωής αυτό το διάστημα, δηλαδή, των Παθών και της Αναστάσεως του Χριστού, με βάση το σημαντικότατο κείμενο του αγ. Ιωάννου του Χρυσοστόμου, το λεγόμενο «Κατηχητικό Λόγο».
Με αυτό τον σκοπό, θα διαβάσουμε τον «Κατηχητικό Λόγο» σε τρία μέρη, δεν είναι βεβαίως το κείμενο καθ’ εαυτό έτσι διαιρημένο, αλλά το κάνουμε εμείς απλώς δια λόγους οργανώσεως και διευκολύνσεως.
Εί τις ευσεβής και φιλόθεος, απολαυέτω της καλής ταύτης και λαμπράς πανηγύρεως.
Εί τις ευγνώμων, εισελθέτω χαίρων εις την χαράν του Κυρίου αυτού.
Εί τις έκαμε νηστεύων, απολαυέτω νύν το δηνάριον.
Εί τις από της πρώτης ώρας ειργάσατο, δεχέσθω σήμερον το δίκαιον όφλημα.
Εί τις μετά την τρίτην ήλθεν, ευχαρίστως εορτασάτω.
Εί τις μετά την έκτην έφθασε, μηδέν αμφιβαλλέτω• και γάρ ουδέν ζημειούται.
Εί τις υστέρησεν εις την ενάτην, προσελθέτω, μηδέν ενδοιάζων.
Εί τις εις μόνην έφθασε την ενδεκάτην, μη φοβηθή την βραδύτητα• φιλότιμος γάρ ων ο Δεσπότης, δέχεται τον έσχατον καθάπερ και τον πρώτον• αναπαύει τον της ενδεκάτης, ως τον εργασάμενον από της πρώτης• και τον ύστερον ελεεί και τον πρώτον θεραπεύει• κακείνω δίδωσι και τούτω χαρίζεται• και τα έργα δέχεται και την γνώμην ασπάζεται• και την πράξιν τιμά και την πρόθεσιν επαινεί.
1. Ο αγ. Χρυσόστομος χαρακτηρίζει εδώ τον Θεόν (δεν το λέει αλλά συμπεραίνεται εύκολα από και το γράμμα και από το πνεύμα του κειμένου:
1.1. Ως «άδικο», κατά βέβαια την «ανθρώπινη δικαιοσύνη».
1.2. Ως αγάπη, και όχι ως τιμωρία,
1.3. Ως λυτρωτή, και όχι ως εκδικητή,
1.4. Ως αληθινό πατέρα, και όχι ως δικαστή.
1.5. Τι σχέση θα έχει όμως αυτό με τα Πάθη του Χριστού? Είναι οφθαλμοφανές ότι, όντας έτσι ο Θεός κατ΄ουσίαν αγάπη και επιδεκτικότητα, πρέπει να αλλάξη ριζικώς τον «τραγικό» τρόπο ερμηνείας των Αγίων Παθών, και της Αναστάσεως.
1.6. Εκ τούτων, δύναται να καταλάβουμε ότι τα Πάθη του Χριστού δεν είναι «τιμωρία» του Θεού λόγω της ανυπακοής της ανθρωπότητας, αλλά λογικό αποτέλεσμα της «αμαρτωλής λογικής» της ανθρώπινης κοινωνίας.
1.7. Ο ίδιος ο θάνατος του Θεανθρώπου δεν είναι ούτε και αυτός «τιμωρία» του Θεού λόγω της αμαρτίας, ούτε «θυσία του δικαίου υπέρ του αμαρτωλού λαού», στην έννοια ότι «δια την «δικανική» ικανοποίηση του Θεού Πατρός έπρεπε κατ’ ανάγκη να υποστεί τον βασανιστικό θάνατο ο Υιός Αυτού», αλλά απλώς αναπόφευκτος συνέπεια της σκληρής και «αυτοαμυντικής» (αυτοάμυνας) αντιδράσεως που προκαλέσανε, στον τότε ήδη πολύ εσωστρεφή και πνευματικώς αγκυλωμένον κόσμο των Ιουδαίων, η φύσις των πράξεων και των λόγων του Χριστού, και εν γένει της ριζικής προσωπικής και κοινωνικής μεταμορφώσεως που σημαίνει η ενσαρκωμένη παρουσία του.
1.8. Τα Πάθη του Χριστού είναι ενδεικτικά της αμετρήτου αγάπης και, στα λόγια του αγ. Μαξίμου του Ομολογητού, της «αβύσσου της ευσπλαχνίας» του Θεού, ποτέ ο καρπός της οργής του Θεού, ούτε η «δικαία τιμωρία» που «αξίζει» η αμαρτήσασα ανθρωπότητα, εφαρμοσθείσα αντικαταστατικώς στο θείο Πρόσωπο του Υιού αυτού.
1.1. Δια αυτό, το θέαμα όμως του σταυρωθέντος Χριστού αποκτούν μια εντελώς διαφορετική διάσταση. Γίνονται δηλαδή:
2.2.3. - αιτία πνευματικής αφυπνίσεως, καθώς δια αυτού καταλαβαίνουμε ότι καλλιεργούμε μια πολύ διεστραμμένη, διεφθαρμένη, εκμεταλλευτική και εθιστική σχέση και επικοινωνία με τους συνανθρώπους μας, μία σχέση που σκοτώνει την ελευθερία και την ωρίμανση του πνεύματος, και προωθεί την υποτέλεια, την πλήρη καθυπόταξη του πλησίον εις τα εγωιστικά συμφέροντά μας.
2.2.4. - αιτία χαράς και αγαλλιάσεως, θαυμασμού και ευχαριστίας, και όχι θλίψεως, λύπης και στεναγμού, επειδή έχουμε τον Λυτρωτή τον μέγιστον, και πράγματι όπου «περιέσσευσεν η αμαρτία, υπερεπερίσσευσεν η χάρις» (Παύλος),
2.2.5. - αιτία ελπίδος και υψίστης προσδοκίας, επειδή ήρας τας αμαρτίας μας ο Χριστός, σύναψε πλήρως και εξ ολοκλήρου την φύση μας με την θεία φύση, και ούτω μας άνοιξε τας θύρας της τελείας θεώσεως του είναι μας. Για αυτό, έμπροσθεν του νοερού θεάματος του Χριστού επί του σταυρού, ο αγ. Χρυσόστομος τον αποκαλεί: «ο Βασιλεύς της Δόξης».
<b>Ουκούν εισέλθετε πάντες εις την χαράν του Κυρίου υμών• και πρώτοι και δεύτεροι τον μισθόν απολαύετε. Πλούσιοι και πένητες μετ’ αλλήλων χορεύσατε• εγκρατείς και ράθυμοι την ημέραν τιμήσατε• νηστεύσαντες και μη νηστεύσαντες, ευφράνθητε σήμερον. Η τράπεζα γέμει, τρυφήσατε πάντες. Ο μόσχος πολύς, μηδείς εξέλθη πεινών. Πάντες απολαύσατε του συμποσίου της πίστεως• πάντες απολαύσατε του πλούτου της χρηστότητος. Μηδείς θρηνείτω πενίαν• εφάνη γάρ η κοινή Βασιλεία. Μηδείς οδυρέσθω πταίσματα• συγνώμη γάρ εκ του τάφου ανέτειλε. Μηδείς φοβείσθω θάνατον• ηλευθέρωσε γάρ ημάς ο του Σωτήρος θάνατος.
ΙΙ.
Ουσιαστικώς, ο άγ. Ιωάννης περιγράφει εδώ τις ιδιότητες των εσχάτων καιρών, δηλαδή, της «καινής κτίσεως», κατά τα λόγια του αποστόλου Παύλου, που εγκαινιάσθηκε ήδη βεβαίως με την Ενσάρκωση του Λόγου του Θεού, και εκπληρούται με την αγία Ανάσταση του Θεανθρώπου Χριστού: κατάργηση του Θανάτου, πλήρης κοινωνική συμφιλίωση, ακύρωση του πόνου και της πενίας, πλήρης άφεσις πταισμάτων και αμαρτιών, όλο παρουσία του αναστάντος Χριστού, και, πολύ συμαντικό, «εφάνη γαρ κοινή βασιλεία», το οποίο σημαίνει ότι ο νέος χρόνος αποτελεί τον καιρό της σωτηρίας πάντων των ανθρώπων, δηλαδή, ήδη, έστω κατ’ ουσίαν, πραγματοποιήθηκε μια μεγάλη και ριζοσπαστική μεταλλαγή, μια ουσιώδης μεταμόρφωση του είναι του κόσμου, και ο απλός «ημερολογιακός χρόνος», σ’ αυτόν που καθημερινώς ζούμε, μεταβλήθηκε σε εσχατολογικό χρόνο, σε άλλα λόγια, από την Ανάσταση και πέραν, και η φύσις και η ανθρώπινη ύπαρξη πλημμυρίζουν από «θεανθρωπότητα», προσανατολίζονται έσωθεν προς την μορφή του αναστάντος Χριστού, και δεν πελαγώνει πλέον, πάντοτε κατά την ουσία, στην αντίφαση του ένστικτου και του νοητού, της ανάγκης και της ελευθερίας, του «εγώ» και του «εμείς». Μπορούμε να ρωτήσουμε: Γιατί όμως δεν είναι αυτό ό, τι αντικρίζω στον κόσμο, στην ζωή μου, στην πραγματικότητα? Δεν θα προσπαθήσουμε βέβαια να απαντήσουμε αυτή την ερώτηση τώρα, απλώς θα πούμε ότι εξαρτάται εάν το βλέμμα μας είναι το βλέμμα της μέδουσας που απολιθώνει και παραλύει, η του Οδυσσέως, που επικεντρώνεται –μέσα στις περιπέτειές του- στο ταυτοχρόνως έσχατον και παρόν: την αγάπη του και την πατρίδα. Λόγω των προηγουμένων, και εν σχέσει προς την αγίαν Ανάστασιν του Χριστού, μπορούμε να πούμε ότι:
1. η Ανάστασις είναι η τελεία κατάργηση του θανάτου, του φυσικού (του σώματος) και του πνευματικού (της λήθης του Θεού), δηλαδή, των φοβερών επιπτώσεων της αμαρτίας. Αλλά όχι μόνο, είναι και η συμπλήρωση του πρωταρχικού σχεδίου του Θεού, του να γίνει ο Θεός «τα πάντα εν πάσι» (Παύλος).
2. Εις την Ανάσταση, «Χριστοποιείται» όλος ο κόσμος, πάσα η κτίσις. Δηλαδή, η ολότητα της δημιουργίας του Θεού αποκαθίσταται δια του ιδίου του Λόγου του Θεού, «δι’ ού τα πάντα εγένετο». Η Ανάστασις δεν είναι «μελλοντικό γεγονός», ήρχισε ήδη, ισχύει τώρα, είναι παρών καιρός, ούτε παρελθόν ούτε μέλλον, αποτελεί τον καινόν χρόνον της καινής κτίσεως, δηλαδή, τον εσχατολογικό χρόνο, τον καιρόν της σωτηρίας.
3. Ως εσχατολογικό γεγονός, η Ανάστασις δεν είναι απλώς «το αντίθετο» του θανάτου, κάποιο συμβάν που μπορεί να ελαχιστοποιηθεί στην διάσταση των αρνητικών όρων, αλλά αποτελεί πλήρη ανάκτησι του ανθρώπου ως «εικόνας και ομοιώσεως» του Θεού, αποτελεί πλήρη συμφιλίωση μεταξύ του «κατ’ ουσίαν είναι» και του «εδώ υπάρχειν», δηλαδή, άμεση ένωση του ανθρωπίνου με το θείον, κατά την πρωταρχική αδαμιαία διάσταση, όπου στον νουν του ανθρώπου επιφαινόταν και ο νους του Θεού, και στον λόγο του ανθρώπου ομιλούσε και ο Λόγος του Θεού: έτσι, Ανάστασις είναι πλήρης αποκατάστασις πάσης της κτίσεως (βλ. Αναφορά στον αγ. Γρηγόριο Νύσσης, Π.Ε., «Η Ορθοδοξία», σ. 446),
4. Η Ανάστασις είναι ενσωμάτωση πάσης πραγματικότητας στο μυστήριο της οντολογικής (επι)κοινωνίας του τριαδικού Όντος, είναι χριστοποίηση του σύμπαντος κόσμου (βλ. Π. Ε., «Η Ορθοδοξία», σ. 438).
Έσβεσεν αυτόν, υπ’ αυτού κατεχόμενος. Εσκύλευσε τον άδην ο κατελθών εις τον άδην. Επίκρανεν αυτόν, γευσάμενον της σαρκός αυτού. Και τούτο προλαβών Ησαϊας εβόησεν• ο άδης φησίν, επικράνθη, συναντήσας σοι κάτω.
Επικράνθη• και γάρ κατηργήθη.
Επικράνθη• και γάρ ενεπαίχθη.
Επικράνθη•και γάρ ενεκρώθη.
Επικράνθη•και γάρ καθηρέθη.
Επικράνθη•και γάρ εδεσμεύθη.
Έλαβε σώμα και Θεώ περιέτυχεν.
Έλαβε γήν και συνήντησεν ουρανώ.
Έλαβεν όπερ έβλεπε και πέπτωκεν όθεν ουκ έβλεπε.
Πού σου, θάνατε, το κέντρον;
Πού σου, άδη, το νίκος;
Ανέστη Χριστός και σύ καταβέβλησαι.
Ανέστη Χριστός και πεπτώκασι δαίμονες.
Ανέστη Χριστός και χαίρουσιν άγγελοι.
Ανέστη Χριστός, και ζωή πολιτεύεται.
Ανέστη Χριστός και νεκρός ουδείς επί μνήματος.
Χριστός γάρ εγερθείς εκ νεκρών, απαρχή των κεκοιμημένων εγένετο.
Αυτώ η δόξα και το κράτος εις τους αιώνας των αιώνων. Αμήν.
Εδώ ο άγ. αναφέρεται στο κύριο αίτιο της χαράς και της λυτρώσεώς μας: δηλαδή, την κατάργηση του θανάτω, «θανάτω θάνατον πατήσας». Νικήθηκε ο Άδης, δηλαδή, η ίδια η θνησιμότητα που εισήλθε στον κόσμο λόγω αμαρτίας, ακυρώνεται και καταργείται. Και θάνατος, το ξέρουμε, δεν είναι μόνον παύση αναπνοής και αποσύνθεση του σώματος: θάνατος είναι, στην ουσία, η διάλυση του Καλού, η άγνοια της αληθείας, η λήθη της αληθινής φύσεως του ανθρώπου και του κόσμου. Δια τούτο, κλίνει ο άγ. Ιωάννης τον λόγο του αναφερόμενο στην νίκη του Χριστού επί του θανάτου, επειδή ο θάνατος (ο Άδης, η ίδια η κόλαση), δεν είναι παρά η πλήρης διαίρεσης, η έλλειψις επικοινωνίας, το απρόσωπον σαν κανόνας των σχέσεων των αποξενωμένων δυστυχώς μεταξύ τους προσώπων.
5. Εις μία επιστολή του, ο αγ. Μάξιμος ο Ομολογητής, ως άνθρωπος της εποχής του, προτείνει να μην αποκαλυφθεί «εις τον όχλον» την «άβυσσον της ευσπλαχνίας του Θεού» (βλπ. Π. Ε. «Η Ορθοδοξία», σ. 446), ίσως όμως ήλθε η ώρα, αυτή η άβυσσος της αγάπης και του ελέους του Θεού να παρουσιασθεί ως «λυχνία επί του όρους», μπροστά στα μάτια του σύμπαντος κόσμου, διότι, και αυτή είναι για μας τους Χριστιανούς, καθώς και για όλους, η «Ευ-Αγγελία», δηλαδή τα καλά νέα του Θεού: «ούτω γαρ ηγάπησεν ο Θεός τον κόσμον, ώστε τον Υιόν αυτού τον μονογενή έδωκεν, ίνα πας ο πιστεύων εις αυτόν, μη απόληται, αλλ’ έχη ζωήν αιώνιον. Ού γαρ απέστειλεν ο Θεός τον Υιόν αυτού εις τον κόσμον, ίνα κρίνη τον κόσμον, αλλ’ ίνα σωθή ο κόσμον δι’ αυτού….» (Ιω. Γ ). Οριστικώς, το απόλυτο κίνητρο για την κάθε ενέργεια του Θεού είναι η τελεία αγάπη, και για αυτό δεν χωράει πλέον ο φόβος και η καχυποψία έναντι του Θεού: «η τελεία αγάπη έξω βάλλει τον φόβον» (Ιω. Α΄ Επ.) .
6. Αυτό είναι κατ’ ουσίαν το πνεύμα αυτού του Κατηχητικού Λόγου του αγ. Ιωάννου του Χρυσοστόμου. Ο Άγιος διδάσκει περί σωτηρίας, ελέους, μακροθυμίας και απείρου ευσπλαχνίας του Θεού. Καλεί προς την πνευματική προσέγγιση εις τον Θεό, με εμπιστοσύνη, χαρά, ευγνωμοσύνη, αποφασιστικότητα, και, πάν’ απ’ όλα, με την υψηλή προσδοκία της αιωνίου ζωής, της προσωπικής καθώς και γενικής αποκαταστάσεως στην αξιοπρέπεια και το κάλλος που μας αξίζει ως πλάσματα «κατ’ εικόναν και ομοίωσιν του Θεού».
7. Όμως, μπορούμε εδώ να διερωτόμαστε ειλικρινώς: το πιστεύουμε πράγματι αυτό? Αισθανόμαστε ήδη, πρακτικά και ειλικρινά, τον θάνατον «καταργηθέντα» και τον διάβολον «καταπατημένο»? Μπορούμε εμείς να εκφωνήσουμε μαζί του αγ. Παύλου και του αγ. Ιωάννου: «Πού σού, θάνατε, τό κέντρον? Πού σού, άδη, τό νίκος?»? Μπορούμε να αντιλαμβανόμαστε την ακατάπαυστο δράση του Αγίου Πνεύματος και την συνεχή παρουσία του Χριστού («και εγώ συν υμίν έσομαι πασάς τας ημέρας της ζωής ημών») εν τω κόσμω τούτω? Μπορούμε να βιώσουμε εδώ και τώρα την χαρά του εν ημίν και μεταξύ ημών πραγματοποιηθέντος μεν –ακόμη μη πληρωθέντος δε- Οίκου του Θεού? Απορώ.
8. Για αυτό χρειάζεται προσήλωση, συγκέντρωση, εγρήγορση, εσωτερική σιωπή (δηλαδή, να μην κρίνουμε ούτε τον εαυτό μας ούτε τον συνάνθρωπό μας, επειδή η κρίση δράττει σαν παρεμβολή στην πνευματική μας αντίληψη της αληθείας), πρέπει, τέλος, να ανακαλύψουμε εκ νέου τον θησαυρό μας, πρέπει να τον ελευθερώσουμε μέσα μας με χειρουργική σχεδόν ακρίβεια από πολλά επιπρόσθετα και πολλούς αυτοματισμούς –συνήθειες, εντελώς άβατες και υποκειμενικές ερμηνείες και απολυτοποιήσεις, ψυχολογικούς φόβους, άλογες ή μάλλον παράλογες προκαταλήψεις, και ούτως καθ’ εξής-, τα οποία είναι ουσιαστικώς άχρηστα, επιπόλαια, και παρεμποδιστικά μάλιστα, ώστε να προσανατολισθεί εις τον ζώντα θησαυρό, που είναι ο ίδιος ο Χριστός-, ελεύθερη, αυθόρμητη και αυθεντική (δηλαδή, ούσα αύτη πράγματι αυτή καθ’ εαυτήν), και να κατοικεί εν Κυρίω αναπαυόμενη, η καρδία μας.
Σας εύχομαι όλους Σας Καλό Πάσχα και Καλή Ανάσταση!
Πρεσβ. Αθανάσιος Ιντι Γιάννες-Φερνάντεζ.
Ραφήνα, Αττικής
Ελλάς
16ην Απριλίου, 2011.
jueves, 24 de marzo de 2011
jueves, 27 de enero de 2011
CURRICULUM VITAE
CURRICULUM VITAE
Name: (Father Athanasios) Inti Yanes Fernández.
Citizenship: Cuban-Mexican.
Religious Order: Orthodox Priest (Presbyter).
Current Occupations: Vicar at the Holy Church of the Dormition of the Virgin, in Anthusa, Attica, Greece.
Docent Degree: Adjunct Instructor Professor (Lector), given by the Faculty of Arts and Letters of the University of Havana.
Date of Birth: 15th February, 1972.
Place of Birth: La Habana, Cuba.
Current Residence: Rafina, Attica, Greece.
Phone Numbers in Greece: Home: (0030) 22940.75602.
Cel. (0030) 693.1083818.
E-mail: padreathanasios@yahoo.es, martinheidegger25@yahoo.com.mx
EDUCATION
Graduate Studies: - Master in Orthodox Theology, at the Aristotelian University of Thessaloniki, Greece.
- Ph. D. in Orthodox Theology (still in course), at the Aristotelian University of Thessaloniki, Greece.
Undergraduate Studies: - Bachelor Summa cum Laudem in History of Art. University of Havana, Thesis: Eroticism and Religion in Pre-modern Indian Art.
Special Studies:
- Ancient Greek (2 semesters), at the Faculty of Arts and Letters of the University of Havana.
- Modern Greek, at the School for Greek as a Second Language, Thessaloniki, Greece, whereof I have the Higher Level Diploma of Proficiency in Modern Greek.
- German, at the Language School “Cathedra Humboldt”, of the University of Havana.
Languages: Spanish, Greek (Ancient and Modern), English, German, Japanese (reading and translation), Latin.
PUBLICATIONS
- Contribución Crítica a los Conceptos de Libertad y Valor Moral, en los marcos de la relación entre Iglesia y Estado laico, in the blog: “Entre Cielo y Tierra”, www.padreathanasios.blogspot.com
- Aproximación crítica al fenómeno de la discriminación religiosa y el problema de la legitimidad de las minorías religiosas, in www.expresionespiritual.com
- Lenguaje y Verdad. El problema de la orientación en el pensar, I y II. En www.padreathanasios.blogspot.com
- La Teología Mística de la Iglesia Ortodoxa y su Presencia en la Sociedad Post-Moderna, at the magazine Conocimiento, No. 61, 31th August to 13th September, 2007, Monterrey, Nuevo León, México.
- Exposición Histórica y Doctrinal sobre la Iglesia Ortodoxa, published by the Sacred Hellenic-Orthodox Metropolis of Mexico on the occasion of the historical visit of the Ecumenical Patriarch, His All Holiness Bartholomew, to Panama and Mexico, and also can be found at www.padreathanasios.blogspot.com.
- Master-Degree work: Iglesia Ortodoxa y Misión en América Latina, dentro de los marcos de la post-Modernidad, (in process for publication).
WORK EXPERIENCE
- Professor of Arts and Aesthetics, Contemporary Art, Asiatic Art and Latin-American Art, at the Faculty of Visual Art of the Higher Institute of Art (ISA), La Habana, Cuba, 1997-2001.
- Adjunct Instructor Professor of Philosophy, Theory of Artistic Culture, and Aesthetics, at the Faculty of Arts and Letters of the University of Havana, Cuba, 1997-2005.
- Professor of Ancient and Modern Greek, in the Sacred Orthodox Cathedral of Saint Nicholas, La Habana, Cuba, 2004-2005.
- Professor of Ancient Greek and Culture in the Hellenic Institute of Mexico, 2006-2007.
- Representative of the Greek Orthodox Church in Mexico for Interreligious Affairs, 2005-2008.
- Greek Orthodox Presbyter, since January, 2005.
OTHER ACTIVITIES
- Officially nominated Dean of the Erasmus of Rotterdam School of Theology, Philosophy, Consciousness and Spirituality, of the Giordano Bruno GlobalShift University, cfr. http://www.giordanobrunouniversity.com/
- Prepared the Curriculum of Subjects, with the correspondent Programs and the Study Plans, for the Career of Theology and Religious Studies (Bachelor and Master Degrees), of The Erasmus of Rotterdam School of Theology, Philosophy, Consciousness and Spirituality, for the development project of the Giordano Bruno GobalShift University.
- Translator of the novel “Folge einer Begegnung”, of the German writer Thomas Posdhosnik, from German to Spanish, 1998.
- Representative Member of the Greek Orthodox Church of Mexico, in the Interreligious Council of Mexico (CIM) (2005-2008).
- Director of the Office for Academic and Public Affairs of the Holy Greek Orthodox Metropolis of Mexico (2005-2008).
- Representative of the Greek Orthodox Church in Mexico to the Honor Podium during the Magistral Lecture imparted by the theologian Hans Kuhn in the Metropolitan Theater of Mexico City, 2007.
- Had been designated as Dean of the Orthodox Theological School of Habana (project aborted at the present).
- On 24th Juny, 2008, ordained Presbyter by His Eminence Athenagoras, in the Orthodox Holy Cathedral of Saint Nicholas, La Habana, Cuba.
- Prepared the new academic program for the subject of Asian Art and Culture for the Faculty of Arts and Letters of the Higher Institute of Arts, Habana, 1998
- Reformed the academic program for the subject of Aesthetics for the Faculty of Arts and Letters of the University of Havana, 2004.
- Prepared and imparted the program for the subject “Monographic on Thomas Mann”, fist time imparted in the Faculty of Art and Letters of the University of Havana, 2002.
- Participated in the re-elaboration of the program for the subject “History of Art: Twenty Century”, at the Higher Institute of Art in Habana, 2000.
- Translated the whole Homiletic Corpus of His All Holiness Bartholomew, on occasion on his visit to Panama and Mexico, between 3th and 12th of February, 2006. I also worked as official translator of the Ecumenical Patriarch on that occasion.
- At the present, translating, from Greek to Spanish, the works of His Eminence Nicholas, Metropolitan of Mesogeas and Lavreotikis, Attica, Greece.
Father Athanasios Inti Yanes Fernández, Presbyter,
Athens, Greece, 27th of August, Anno Dei 2010.
Name: (Father Athanasios) Inti Yanes Fernández.
Citizenship: Cuban-Mexican.
Religious Order: Orthodox Priest (Presbyter).
Current Occupations: Vicar at the Holy Church of the Dormition of the Virgin, in Anthusa, Attica, Greece.
Docent Degree: Adjunct Instructor Professor (Lector), given by the Faculty of Arts and Letters of the University of Havana.
Date of Birth: 15th February, 1972.
Place of Birth: La Habana, Cuba.
Current Residence: Rafina, Attica, Greece.
Phone Numbers in Greece: Home: (0030) 22940.75602.
Cel. (0030) 693.1083818.
E-mail: padreathanasios@yahoo.es, martinheidegger25@yahoo.com.mx
EDUCATION
Graduate Studies: - Master in Orthodox Theology, at the Aristotelian University of Thessaloniki, Greece.
- Ph. D. in Orthodox Theology (still in course), at the Aristotelian University of Thessaloniki, Greece.
Undergraduate Studies: - Bachelor Summa cum Laudem in History of Art. University of Havana, Thesis: Eroticism and Religion in Pre-modern Indian Art.
Special Studies:
- Ancient Greek (2 semesters), at the Faculty of Arts and Letters of the University of Havana.
- Modern Greek, at the School for Greek as a Second Language, Thessaloniki, Greece, whereof I have the Higher Level Diploma of Proficiency in Modern Greek.
- German, at the Language School “Cathedra Humboldt”, of the University of Havana.
Languages: Spanish, Greek (Ancient and Modern), English, German, Japanese (reading and translation), Latin.
PUBLICATIONS
- Contribución Crítica a los Conceptos de Libertad y Valor Moral, en los marcos de la relación entre Iglesia y Estado laico, in the blog: “Entre Cielo y Tierra”, www.padreathanasios.blogspot.com
- Aproximación crítica al fenómeno de la discriminación religiosa y el problema de la legitimidad de las minorías religiosas, in www.expresionespiritual.com
- Lenguaje y Verdad. El problema de la orientación en el pensar, I y II. En www.padreathanasios.blogspot.com
- La Teología Mística de la Iglesia Ortodoxa y su Presencia en la Sociedad Post-Moderna, at the magazine Conocimiento, No. 61, 31th August to 13th September, 2007, Monterrey, Nuevo León, México.
- Exposición Histórica y Doctrinal sobre la Iglesia Ortodoxa, published by the Sacred Hellenic-Orthodox Metropolis of Mexico on the occasion of the historical visit of the Ecumenical Patriarch, His All Holiness Bartholomew, to Panama and Mexico, and also can be found at www.padreathanasios.blogspot.com.
- Master-Degree work: Iglesia Ortodoxa y Misión en América Latina, dentro de los marcos de la post-Modernidad, (in process for publication).
WORK EXPERIENCE
- Professor of Arts and Aesthetics, Contemporary Art, Asiatic Art and Latin-American Art, at the Faculty of Visual Art of the Higher Institute of Art (ISA), La Habana, Cuba, 1997-2001.
- Adjunct Instructor Professor of Philosophy, Theory of Artistic Culture, and Aesthetics, at the Faculty of Arts and Letters of the University of Havana, Cuba, 1997-2005.
- Professor of Ancient and Modern Greek, in the Sacred Orthodox Cathedral of Saint Nicholas, La Habana, Cuba, 2004-2005.
- Professor of Ancient Greek and Culture in the Hellenic Institute of Mexico, 2006-2007.
- Representative of the Greek Orthodox Church in Mexico for Interreligious Affairs, 2005-2008.
- Greek Orthodox Presbyter, since January, 2005.
OTHER ACTIVITIES
- Officially nominated Dean of the Erasmus of Rotterdam School of Theology, Philosophy, Consciousness and Spirituality, of the Giordano Bruno GlobalShift University, cfr. http://www.giordanobrunouniversity.com/
- Prepared the Curriculum of Subjects, with the correspondent Programs and the Study Plans, for the Career of Theology and Religious Studies (Bachelor and Master Degrees), of The Erasmus of Rotterdam School of Theology, Philosophy, Consciousness and Spirituality, for the development project of the Giordano Bruno GobalShift University.
- Translator of the novel “Folge einer Begegnung”, of the German writer Thomas Posdhosnik, from German to Spanish, 1998.
- Representative Member of the Greek Orthodox Church of Mexico, in the Interreligious Council of Mexico (CIM) (2005-2008).
- Director of the Office for Academic and Public Affairs of the Holy Greek Orthodox Metropolis of Mexico (2005-2008).
- Representative of the Greek Orthodox Church in Mexico to the Honor Podium during the Magistral Lecture imparted by the theologian Hans Kuhn in the Metropolitan Theater of Mexico City, 2007.
- Had been designated as Dean of the Orthodox Theological School of Habana (project aborted at the present).
- On 24th Juny, 2008, ordained Presbyter by His Eminence Athenagoras, in the Orthodox Holy Cathedral of Saint Nicholas, La Habana, Cuba.
- Prepared the new academic program for the subject of Asian Art and Culture for the Faculty of Arts and Letters of the Higher Institute of Arts, Habana, 1998
- Reformed the academic program for the subject of Aesthetics for the Faculty of Arts and Letters of the University of Havana, 2004.
- Prepared and imparted the program for the subject “Monographic on Thomas Mann”, fist time imparted in the Faculty of Art and Letters of the University of Havana, 2002.
- Participated in the re-elaboration of the program for the subject “History of Art: Twenty Century”, at the Higher Institute of Art in Habana, 2000.
- Translated the whole Homiletic Corpus of His All Holiness Bartholomew, on occasion on his visit to Panama and Mexico, between 3th and 12th of February, 2006. I also worked as official translator of the Ecumenical Patriarch on that occasion.
- At the present, translating, from Greek to Spanish, the works of His Eminence Nicholas, Metropolitan of Mesogeas and Lavreotikis, Attica, Greece.
Father Athanasios Inti Yanes Fernández, Presbyter,
Athens, Greece, 27th of August, Anno Dei 2010.
jueves, 13 de enero de 2011
RELIGIONES “MINORITARIAS” Y EL DIÁLOGO ECUMÉNICO: HACIA UNA CRÍTICA FORMAL DEL CONCEPTO. ACEPTACIÓN Y POSIBILIDADES DE LEGITIMIDAD
RELIGIONES “MINORITARIAS” Y EL DIÁLOGO ECUMÉNICO:
HACIA UNA CRÍTICA FORMAL DEL CONCEPTO.
ACEPTACIÓN Y POSIBILIDADES DE LEGITIMIDAD
Participación del Padre Atanasio Inti Yanes
Patriarcado Ecuménico de Constantinopla,
en el I Foro Nacional de Tolerancia Religiosa y Raíces Espirituales de México.
Cámara de Diputados 11 de diciembre del 2006.
I.
En el marco de nuestros esfuerzos por suprimir toda forma de discriminación, en específico la dirigida a los grupos religiosos, vamos a referirnos a aquellos grupos o confesiones que, por su condición numérica, experimentan y se enfrentan de manera especial a este fenómeno: nos referimos a las llamadas “religiones minoritarias”. Si partimos de la recta comprensión de la noción de “Trascendencia” de Dios, no cabe duda de que puede existir una infinita cantidad de expresiones histórico-religiosas, en cada una de las cuales se manifieste – siempre de manera parcial – la Esencia Inabarcable de la Divinidad. Ya san Clemente de Alejandría, en el siglo III - con intuición judía y categorías griegas- se refería al “lógos spermaticós”, o sea a la presencia de la Operación de Dios como Sentido creacional –que anunciaba la Encarnación del Logos de Dios- en toda Confesión religiosa de madurez espiritual. Ello funda sin dudas la posibilidad fenomenológica de que exista una legítima pluralidad de expresiones religiosas. Además, se presenta también el hecho de que, desde el origen mismo de la Humanidad, no ha sido posible alcanzar una plena unidad religiosa dentro de los marcos específicos de un solo Credo, sin que ello haga disminuir en lo absoluto el “impulso originario” del ser humano a la vivencia de la religiosidad.
Esto ha sido causa de abundantes derramamientos de sangre, y de la continua gestación de violencia y odios interreligiosos. Al parecer esta ansiada unidad tendrá que realizarse dentro del concepto de la “pluralidad” de Credos y opciones espirituales, a lo cual puede si duda contribuir la estructura plural y multirreligioso de nuestra sociedad actual, tal como expresó el Patriarca Ecuménico de Constantinopla Bartolomé, en una de las Homilías realizadas en esta Nación de México durante su visita el pasado mes de febrero.
Lo anterior nos conduce al problema -agudizado por los procesos propios de la “globalización multicultural” de nuestro tiempo- del reconocimiento socio-político y teológico.-antropológico de esta diversidad de Credos, y de cada Credo en particular. Existe una tendencia humana, según la cual sólo aquello que adquiere dimensiones gigantescas es digno de reconocimiento, especialmente en el área político-social. Ello se intensifica en la “sociedad de masificación”, donde las industrias de la cultura y el consumo, así como las estrategias políticas en general, requieren de la convocación de grandes números de individuos que conformen una masa, ya de “seguidores”, de “consumidores”, de “sustentadores”, etc. Por desgracia, este enfoque basado en lo que el pensador francés Michel Foucault llamaba “la monstruosidad del número”, ha permeado también en gran medida el fenómeno religioso y el modo de abordar las diferentes confesiones espirituales, las cuales, además, pueden ser reconocidas ahora como “minoritarias” o “mayoritarias”. Este hecho supone una “aprehensión meramente cibernética” del importante fenómeno de la multiplicidad de tradiciones espirituales. Este enfoque, además, revela a simple vista los límites que impone a la recta comprensión de la “legitimidad” de las confesiones religiosas.
Existen tres espejismos pseudo-lógicos que deben ser superados para una recta promoción de las religiones minoritarias. Estos son:
A) el hecho de que un credo sea “minoritario” significa que carece de “verdad”;
B) el hecho de que un credo sea minoritario significa por principio que debe “subordinarse” a los credos mayoritarios;
C) el Estado laico debe apoyar primordialmente a las “confesiones religiosas mayoritarias” y desestimar a las “religiones minoritarias”.
Es necesario que se comprenda en profundidad que las afirmaciones anteriores constituyen falsos presupuestos que obstaculizan el reconocimiento de los derechos de una denominación o confesión, por el sólo hecho matemático de contar con una “minoría” de adeptos en un determinado contexto socio-cultural. El “peso específico” de una confesión religiosa, su “horizonte de Verdad”, no pueden ser determinados de acuerdo a elementos extra-religiosos – dictados desde el ámbito académico, político, o cualquiera que sea este ámbito-, como es el grado meramente numérico de expansión de un determinado Credo en el marco de una cultura específica. De hecho, toda minoría religiosa, desde este punto de vista, debe contar con la posibilidad – en todos los ámbitos del tejido social- de obtener reconocimiento, respeto y además un tópos propio según los mismos principios legales y éticos que benefician a las llamadas religiones “mayoritarias”. Por otro lado, no debe olvidarse que todas las religiones “mayoritarias” de hoy fueron ayer sin duda religiones “minoritarias”. No debe ser motivo de extrañeza que al arribar una religión tradicional – digamos budismo o hinduismo- a destinos nuevos, a su “nuevo mundo”, encuentre al inicio una acogida moderada, dado el lógico desconocimiento de su doctrina, y el evidente extrañamiento de los usuarios culturales que se enfrentan a esta presencia antes ausente. Lo mismo sucedió, por sólo referir un ejemplo, con al presencia “nueva” de la Iglesia Católica Romana en tierras americanas después del siglo XV, o de la Iglesia Católica Ortodoxa en el mundo mediterráneo, de predominancia cultural helénica, ya de manera manifiestamente oficial a partir del siglo IV. De igual manera, al inicio Buda no era más que un sabio que, en soledad bajo el follaje de un árbol, había alcanzado el conocimiento de la verdad; sin embargo, un siglo después, la escuela budista Hinayana abarcaría prácticamente toda la India. El Islam, de igual modo, representaba una propuesta religiosa extraña a aquellos que aún practicaban un franco politeísmo en los territorios arábicos. Por último, nuestro Padre en la Fe, Abraham, recibió la Promesa en Ur de Caldea en la ignota soledad de este extraño llamado, de esta inesperada “vocación” recibida de Yahvé. Sólo generaciones más tarde quedaría perfilado el horizonte étnico-religioso del pueblo de Israel.
II.
Pero debemos enfrentar ahora, sin embargo, la otra cara del fenómeno de la aceptación y reconocimiento de las religiones “minoritarias”. Consideramos en este sentido que no por el simple hecho de que un grupo religioso se declare “religión” y presente “adeptos”, debe ser aceptado como “legítimo”, si no manifiesta en su Doctrina fundamental – independientemente de que en el marco de dicho grupo o confesión existan tendencias radicales definidas por el fanatismo- determinados Principios ontológico-antropológicos que reconocemos esenciales para la aceptación de “legitimidad espiritual” de una tradición en sentido general, más allá de ser “minoritaria” o “mayoritaria”. Estos Principios a los cuales hacemos referencia son los siguientes:
A) Que su Credo doctrinal se fundamente en y promueva la Dignidad esencial de la Persona Humana como “imagen y semejanza de Dios”; ser “trascendente” y, por tanto, autoconsciente y libre.
B) Que en ninguna de sus enseñanzas se promuevan y apoyen concepciones o actitudes que apoyen claramente cualquier forma de racismo, fanatismo religioso, forma de “lucha religiosa” supuestamente “santa”, o discriminación de cualquier índole (racial, étnica, religiosa propiamente, etc.);
C) Que de ninguna manera un Credo se proclame a sí mismo “única vía” de salvación o “religación” del ser humano con su Creador: cualquier confesión religiosa que afirme lo anterior ha de ser considerada “secta” que promueve doctrinas de lesa Humanidad, independientemente del número de “adeptos” que presente. Afirmar que una persona puede salvarse (unirse amorosamente en relación personal con Dios) sólo en una determinada religión, es en nuestra época un crimen de lesa Humanidad.
D) Que rechace la idea de que el ejercicio de la libertad de conciencia, fundado en la recta intención de encontrar la Verdad, es causa de condenación si no se corresponde con “cánones” prefijados que desconocen la sacralidad de la Persona Humana y de la conciencia individual, o las condicionan a cumplimientos legalistas, ya que ello es una blasfemia contra el Creador, que ama al Ser Humano incondicionalmente.
E) Que no considere que el “celo soteriológico” (el “deseo” de la salvación del prójimo) hacia otra persona justifica la invasión, manipulación o destrucción de su dimensión estricta e irrepetiblemente personal, pues ello constituye de facto una violación del derecho más elemental de la persona humana: su libertad de elección, el sagrario interior de su conciencia y su derecho a la “privacidad espiritual”.
F) Que rechace la idea de que la autoridad religiosa, ejercida incluso dentro de los parámetros canónicos de legitimidad que determina cada tradición espiritual para ello, otorga de suyo el “derecho” de irrespetar el ser del otro como “subordinado”, de agredir al otro en su dimensión ética y personal, de infravalorar la condición existencial y ontológica del “otro” introduciéndolo en el esquema psicológico precario e infantil de la relación “señor y siervo”, ya que ello significa una franca distorsión de la voluntad del Creador, el cual nos llama “amigos y no siervos”, siendo sin embargo el único y verdadero Señor, y a la Iglesia, la cual es el Cuerpo Místico de Nuestro Señor, y está llamada a ser dimensión trascendental de Amor y Unidad en ese amor. El Dios del Amor es reconciliación infinita, nunca intimidación, odio, ni violencia de ninguna clase. “Por sus obras los conoceréis”.
G) Que reconozca que incluso el modo de ejercerse los Misterios, Cultos o Prácticas en general de la confesión religiosa concreta, debe congeniarse con “el espíritu esencial de los tiempos”, con cada destinación epocal, y que la destinación de nuestro tiempo es la Persona, el reconocimiento y el ejercicio de su libertad individual de conciencia, sobre la base y el límite del respeto y la promoción de estas mismas condiciones en el prójimo. El hombre se forja en la Historia, en lo Histórico reconoce el ser humano su destinación. El Logos se hizo Historia. La Historia es sagrada.
H) Que reconozca que no puede haber contradicción esencial entre el “espíritu de los tiempos” (la destinación de una época) con la economía soteriológica de Dios, o sea, el Proyecto de Dios para salvar al ser humano.
I) Que promueva el diálogo abierto, crítico y sincero con otros credos, ideologías, creencias y tradiciones religiosas, pues su negación se origina en el miedo a perder la “certeza” de la propia fe y de las creencias personales, las cuales se fundan aún en el “asumir” y no en el “experimentar”. La negación al diálogo sincero, siempre que para ello se hayan creado las condiciones de apertura espiritual y seriedad intelectual, es un testimonio de miedo e inseguridad existencial. El amor y la certeza fundada en la experiencia de la Verdad crea espacios de encuentro, produce diálogo y entrega mutua en la dimensión hierofánica del lenguaje esencial, de la confianza que otorga la vecindad con la Verdad.
J) Que rechace la idea de que la “posibilidad esencial de salvación” de la persona se gesta por medio de la continua negación de las posibilidades naturales que la misma ha recibido de su Creador, y perciba que el “ser como niños” espiritual del Evangelio (Juan 3:3) no es la puerilidad psicológica, que llega a “cultivar” la actitud hostil hacia la responsabilidad personal de ser adulto y tomar decisiones individuales aunque éstas supongan riesgo vital. Ello es en sí mismo una peligrosa y grave inmadurez de espíritu, la cual destruye la creatividad, oculta aún más la imagen de Dios que es la Persona en su esencia, y genera “corderos”, en el sentido literal y burdo del término, el cual no tiene relación alguna con el ser “Cordero de Dios”, con su sentido litúrgico-soteriológico y trascendental (Juan 1:29-30).
K) Que acepte que la actitud canon-céntrica (legalista), que condena la acción libre personal y toda búsqueda fundada en la responsabilidad y la autonomía relativa (relativa sólo frente a Dios) del individuum, produce “masas” irresponsables, y garantiza el fanatismo religioso, el peor de todos los fanatismos, y niega al verdadero Dios y a Su Iglesia frente al mundo.
L) Que reconozca que intentar “educar rectamente” a través de la coacción religiosa, el temor y el sentimiento de culpa –especialmente frente a Dios-, es en nuestra época un acto que indignifica a la Persona humana y constituye un insulto al Dios del Amor, Creador de la Humanidad. “El amor perfecto hecha fuera el temor.”(I Juan, 3:18).
III.
Creemos firmemente que sólo un Credo sustentado en los Principios teológico-antropológicos anteriores –que no pretendemos haber agotado pero sí expuesto en lo esencial- puede ser reconocido sin contradicción en condición de legitimidad social y espiritual. Ello vale para cualquier Tradición espiritual, independientemente de si a un puro nivel estadístico, en relación con otros Credos dentro de un marco socio-cultural específico, se considera “minoritaria” o no. De hecho, habremos sin duda alcanzado en este sentido madurez teológica y espiritual cuando las categorías de “minoritario” o “mayoritario” resulten obsoletas e inoperantes a la hora de definir la “autenticidad”, el “derecho” o “legitimidad espiritual” de una confesión religiosa.
Por otra parte, lo anterior no pude significar la intervención indiscriminada del Estado en los asuntos puramente religiosos, como, por ejemplo, designar qué grupos religiosos deben o no formar parte de los Consejos Interreligiosos, o deben gozar de los derechos y privilegios de los grupos y tradiciones espirituales legítimas. Aquí de esta manera nos enfrentamos a un tema complejo: hasta qué punto el Estado laico debe tener derecho a determinar la aceptación o el rechazo de un grupo o tradición religiosa; y, por otra parte, hasta qué grado debe el Estado reconocer a los Consejos Interreligiosos el derecho de determinar, desde una perspectiva religioso-espiritual, y no sólo político-administrativa, la inserción o no de un grupo religioso, minoritario o no, en el marco de la categoría de “religión legítima” a nivel de Estado.
Respecto a esto puede afirmarse lo siguiente: es esencial tarea de Estado laico velar por que se cumplan y respeten a cabalidad los Derechos Universales que afectan a todo ser humano en cuanto tal, más allá de credos religiosos e ideología políticas, perfectamente definidos en la Declaración Universal de los Derechos Humanos. Pero no compete al Estado Laico decidir de manera unilateral y sin el consenso y consejo de las Tradiciones religiosas legítimas, cómo y cuáles deben ser los grupos religiosos que gocen de reconocimiento oficial y legitimidad espiritual y teológica. Ello debe más bien ser el resultado de un examen ejercido en primera instancia por la conciencia teológica de las religiones a la luz de la laicidad estatal y de frente al presupuesto incuestionable de nuestro tiempo: el respeto a la libertad de conciencia y a la dignidad del ser humano como persona.
Asimismo, los Consejos Interreligiosos tiene el deber de observar el equilibrio entre Doctrina religiosa y apego a los Principios reconocidos por la Ley impuesta por el Estado Laico, siempre que ésta represente los ideales que emanan del respeto irrestricto a la libertad de conciencia, al culto a la dignidad plena del ser humano, y a la libertad de ejercicio y elección religiosos.
Se trata de una interacción dialógica entre Estado Laico y Tradiciones Religiosas, la cual entendemos debe sustentarse en el diálogo permanente entre las propias Tradiciones espirituales. El diálogo interreligioso debe tener hoy preeminencia –o, por lo menos, debe acompañar siempre- al diálogo entre Estado y Religión. El Estado Laico debe aceptar la experiencia espiritual y administrativa de las diferentes tradiciones religiosas para perfeccionar su ejercicio político, de la misma manera que todo grupo religioso debe aceptar y promover la laicidad intrínseca del Estado moderno, en tanto ésta en la praxis garantiza la libre expresión de la conciencia religiosa y la libertad de diálogo y discusión teológicos, de adopción de credo y de conversión de un credo a otro.
Si bien la separación entre Iglesia y Estado laico es, desde el punto de vista histórico, un acierto, y si no puede negarse el hecho de que en la época actual ni la filosofía ni la teología, ni la Academia ni la Iglesia, determinan del todo los destinos de nuestra praxis político-cultural, también es cierto, sin embargo, que debemos reconocer que con el Estado laico per se y con la desacralización de las instituciones humanas no hemos arribado aún a un estado ideal, que la destinación humana no se realiza en formas ni en modelos político-administrativos, que la dignidad humana in acto “existe” en rigor en cuanto el hombre accede a la experiencia de su destinación en la Verdad como “dios por la Gracia”, y que no debe ser para la Iglesia -y en general para ninguna tradición espiritual que aspire a la existencia plena del ser humano como “imagen y semejanza” de su Creador- motivo de regocijo, sino de angustia y consternación, verse cada vez más reducida a la condición de ser un cuerpo “productor de valores morales” o en muchos casos a la de “consejería político-social” o “psicológica”.
Sin embargo, esta plenificación de la Humanidad no se contradice en esencia con su “ser en el mundo”, con el existir frente a las Leyes humanizadas, al Estado Laico y a las opciones de apertura que se promueven en nuestras sociedades cibernéticas. Por el contrario, el Reino de los Cielos está entre nosotros, y comienza a manifestarse en el respeto a la conciencia personal y a la libertad de decisión espiritual, así como en el ideal de una plena imbricación entre “mundo” y “trascendencia”; ideal que, a pesar de la secularización extrema –o sea, del predominio del momento del puro “ser en el mundo”- que aún domina en nuestra cultura, encuentra en la “racionalidad” abierta e interactiva de la posmodernidad el marco idóneo –en cuanto al mundo que nos hace frente “aquí y ahora” como destinación histórica- para su realización.
Para ello debemos recuperar y ejercer el sentido de la “palabra agórica”, dialógica, en la que se abre el mundo y se muestran nuestras posibilidades esenciales, y debemos además comprender que en ese “dialogar” se manifiesta un “construir”, un “pensar constructivo” que nos conduce al estado de confianza mutua, y nos coloca a la espera jubilosa del Que viene a completar la obra que nosotros hayamos comenzado.
Esto que a muchos nos parece una incuestionable obviedad, no lo es en lo absoluto en muchas partes del mundo. Sabemos de persecución y discriminación religiosas en muchas partes del mundo, incluso en casos aislados en nuestro país de México. En muchos países islámicos la conversión de una persona del Islam a cualquier otra religión se considera “apostasía” y se castiga de manera oficial –lo cual es aún peor- con la pena de muerte. Recientemente, en Afganistán, un hombre fue juzgado por un tribunal religioso y encontrado culpable de “traición al Islam” por poseer un ejemplar de la Biblia en su casa. Fue condenado a muerte, aunque su sentencia no fue ejecutada debido a la oportuna intervención de las potencias occidentales. Para ser absuelto, sin embargo, el tribunal encontró una increíble solución práctica: el sujeto fue oficialmente declarado “alienado metal”. Y, obviamente, habría que estar completamente loco para tener en casa un libro tan peligroso.
HACIA UNA CRÍTICA FORMAL DEL CONCEPTO.
ACEPTACIÓN Y POSIBILIDADES DE LEGITIMIDAD
Participación del Padre Atanasio Inti Yanes
Patriarcado Ecuménico de Constantinopla,
en el I Foro Nacional de Tolerancia Religiosa y Raíces Espirituales de México.
Cámara de Diputados 11 de diciembre del 2006.
I.
En el marco de nuestros esfuerzos por suprimir toda forma de discriminación, en específico la dirigida a los grupos religiosos, vamos a referirnos a aquellos grupos o confesiones que, por su condición numérica, experimentan y se enfrentan de manera especial a este fenómeno: nos referimos a las llamadas “religiones minoritarias”. Si partimos de la recta comprensión de la noción de “Trascendencia” de Dios, no cabe duda de que puede existir una infinita cantidad de expresiones histórico-religiosas, en cada una de las cuales se manifieste – siempre de manera parcial – la Esencia Inabarcable de la Divinidad. Ya san Clemente de Alejandría, en el siglo III - con intuición judía y categorías griegas- se refería al “lógos spermaticós”, o sea a la presencia de la Operación de Dios como Sentido creacional –que anunciaba la Encarnación del Logos de Dios- en toda Confesión religiosa de madurez espiritual. Ello funda sin dudas la posibilidad fenomenológica de que exista una legítima pluralidad de expresiones religiosas. Además, se presenta también el hecho de que, desde el origen mismo de la Humanidad, no ha sido posible alcanzar una plena unidad religiosa dentro de los marcos específicos de un solo Credo, sin que ello haga disminuir en lo absoluto el “impulso originario” del ser humano a la vivencia de la religiosidad.
Esto ha sido causa de abundantes derramamientos de sangre, y de la continua gestación de violencia y odios interreligiosos. Al parecer esta ansiada unidad tendrá que realizarse dentro del concepto de la “pluralidad” de Credos y opciones espirituales, a lo cual puede si duda contribuir la estructura plural y multirreligioso de nuestra sociedad actual, tal como expresó el Patriarca Ecuménico de Constantinopla Bartolomé, en una de las Homilías realizadas en esta Nación de México durante su visita el pasado mes de febrero.
Lo anterior nos conduce al problema -agudizado por los procesos propios de la “globalización multicultural” de nuestro tiempo- del reconocimiento socio-político y teológico.-antropológico de esta diversidad de Credos, y de cada Credo en particular. Existe una tendencia humana, según la cual sólo aquello que adquiere dimensiones gigantescas es digno de reconocimiento, especialmente en el área político-social. Ello se intensifica en la “sociedad de masificación”, donde las industrias de la cultura y el consumo, así como las estrategias políticas en general, requieren de la convocación de grandes números de individuos que conformen una masa, ya de “seguidores”, de “consumidores”, de “sustentadores”, etc. Por desgracia, este enfoque basado en lo que el pensador francés Michel Foucault llamaba “la monstruosidad del número”, ha permeado también en gran medida el fenómeno religioso y el modo de abordar las diferentes confesiones espirituales, las cuales, además, pueden ser reconocidas ahora como “minoritarias” o “mayoritarias”. Este hecho supone una “aprehensión meramente cibernética” del importante fenómeno de la multiplicidad de tradiciones espirituales. Este enfoque, además, revela a simple vista los límites que impone a la recta comprensión de la “legitimidad” de las confesiones religiosas.
Existen tres espejismos pseudo-lógicos que deben ser superados para una recta promoción de las religiones minoritarias. Estos son:
A) el hecho de que un credo sea “minoritario” significa que carece de “verdad”;
B) el hecho de que un credo sea minoritario significa por principio que debe “subordinarse” a los credos mayoritarios;
C) el Estado laico debe apoyar primordialmente a las “confesiones religiosas mayoritarias” y desestimar a las “religiones minoritarias”.
Es necesario que se comprenda en profundidad que las afirmaciones anteriores constituyen falsos presupuestos que obstaculizan el reconocimiento de los derechos de una denominación o confesión, por el sólo hecho matemático de contar con una “minoría” de adeptos en un determinado contexto socio-cultural. El “peso específico” de una confesión religiosa, su “horizonte de Verdad”, no pueden ser determinados de acuerdo a elementos extra-religiosos – dictados desde el ámbito académico, político, o cualquiera que sea este ámbito-, como es el grado meramente numérico de expansión de un determinado Credo en el marco de una cultura específica. De hecho, toda minoría religiosa, desde este punto de vista, debe contar con la posibilidad – en todos los ámbitos del tejido social- de obtener reconocimiento, respeto y además un tópos propio según los mismos principios legales y éticos que benefician a las llamadas religiones “mayoritarias”. Por otro lado, no debe olvidarse que todas las religiones “mayoritarias” de hoy fueron ayer sin duda religiones “minoritarias”. No debe ser motivo de extrañeza que al arribar una religión tradicional – digamos budismo o hinduismo- a destinos nuevos, a su “nuevo mundo”, encuentre al inicio una acogida moderada, dado el lógico desconocimiento de su doctrina, y el evidente extrañamiento de los usuarios culturales que se enfrentan a esta presencia antes ausente. Lo mismo sucedió, por sólo referir un ejemplo, con al presencia “nueva” de la Iglesia Católica Romana en tierras americanas después del siglo XV, o de la Iglesia Católica Ortodoxa en el mundo mediterráneo, de predominancia cultural helénica, ya de manera manifiestamente oficial a partir del siglo IV. De igual manera, al inicio Buda no era más que un sabio que, en soledad bajo el follaje de un árbol, había alcanzado el conocimiento de la verdad; sin embargo, un siglo después, la escuela budista Hinayana abarcaría prácticamente toda la India. El Islam, de igual modo, representaba una propuesta religiosa extraña a aquellos que aún practicaban un franco politeísmo en los territorios arábicos. Por último, nuestro Padre en la Fe, Abraham, recibió la Promesa en Ur de Caldea en la ignota soledad de este extraño llamado, de esta inesperada “vocación” recibida de Yahvé. Sólo generaciones más tarde quedaría perfilado el horizonte étnico-religioso del pueblo de Israel.
II.
Pero debemos enfrentar ahora, sin embargo, la otra cara del fenómeno de la aceptación y reconocimiento de las religiones “minoritarias”. Consideramos en este sentido que no por el simple hecho de que un grupo religioso se declare “religión” y presente “adeptos”, debe ser aceptado como “legítimo”, si no manifiesta en su Doctrina fundamental – independientemente de que en el marco de dicho grupo o confesión existan tendencias radicales definidas por el fanatismo- determinados Principios ontológico-antropológicos que reconocemos esenciales para la aceptación de “legitimidad espiritual” de una tradición en sentido general, más allá de ser “minoritaria” o “mayoritaria”. Estos Principios a los cuales hacemos referencia son los siguientes:
A) Que su Credo doctrinal se fundamente en y promueva la Dignidad esencial de la Persona Humana como “imagen y semejanza de Dios”; ser “trascendente” y, por tanto, autoconsciente y libre.
B) Que en ninguna de sus enseñanzas se promuevan y apoyen concepciones o actitudes que apoyen claramente cualquier forma de racismo, fanatismo religioso, forma de “lucha religiosa” supuestamente “santa”, o discriminación de cualquier índole (racial, étnica, religiosa propiamente, etc.);
C) Que de ninguna manera un Credo se proclame a sí mismo “única vía” de salvación o “religación” del ser humano con su Creador: cualquier confesión religiosa que afirme lo anterior ha de ser considerada “secta” que promueve doctrinas de lesa Humanidad, independientemente del número de “adeptos” que presente. Afirmar que una persona puede salvarse (unirse amorosamente en relación personal con Dios) sólo en una determinada religión, es en nuestra época un crimen de lesa Humanidad.
D) Que rechace la idea de que el ejercicio de la libertad de conciencia, fundado en la recta intención de encontrar la Verdad, es causa de condenación si no se corresponde con “cánones” prefijados que desconocen la sacralidad de la Persona Humana y de la conciencia individual, o las condicionan a cumplimientos legalistas, ya que ello es una blasfemia contra el Creador, que ama al Ser Humano incondicionalmente.
E) Que no considere que el “celo soteriológico” (el “deseo” de la salvación del prójimo) hacia otra persona justifica la invasión, manipulación o destrucción de su dimensión estricta e irrepetiblemente personal, pues ello constituye de facto una violación del derecho más elemental de la persona humana: su libertad de elección, el sagrario interior de su conciencia y su derecho a la “privacidad espiritual”.
F) Que rechace la idea de que la autoridad religiosa, ejercida incluso dentro de los parámetros canónicos de legitimidad que determina cada tradición espiritual para ello, otorga de suyo el “derecho” de irrespetar el ser del otro como “subordinado”, de agredir al otro en su dimensión ética y personal, de infravalorar la condición existencial y ontológica del “otro” introduciéndolo en el esquema psicológico precario e infantil de la relación “señor y siervo”, ya que ello significa una franca distorsión de la voluntad del Creador, el cual nos llama “amigos y no siervos”, siendo sin embargo el único y verdadero Señor, y a la Iglesia, la cual es el Cuerpo Místico de Nuestro Señor, y está llamada a ser dimensión trascendental de Amor y Unidad en ese amor. El Dios del Amor es reconciliación infinita, nunca intimidación, odio, ni violencia de ninguna clase. “Por sus obras los conoceréis”.
G) Que reconozca que incluso el modo de ejercerse los Misterios, Cultos o Prácticas en general de la confesión religiosa concreta, debe congeniarse con “el espíritu esencial de los tiempos”, con cada destinación epocal, y que la destinación de nuestro tiempo es la Persona, el reconocimiento y el ejercicio de su libertad individual de conciencia, sobre la base y el límite del respeto y la promoción de estas mismas condiciones en el prójimo. El hombre se forja en la Historia, en lo Histórico reconoce el ser humano su destinación. El Logos se hizo Historia. La Historia es sagrada.
H) Que reconozca que no puede haber contradicción esencial entre el “espíritu de los tiempos” (la destinación de una época) con la economía soteriológica de Dios, o sea, el Proyecto de Dios para salvar al ser humano.
I) Que promueva el diálogo abierto, crítico y sincero con otros credos, ideologías, creencias y tradiciones religiosas, pues su negación se origina en el miedo a perder la “certeza” de la propia fe y de las creencias personales, las cuales se fundan aún en el “asumir” y no en el “experimentar”. La negación al diálogo sincero, siempre que para ello se hayan creado las condiciones de apertura espiritual y seriedad intelectual, es un testimonio de miedo e inseguridad existencial. El amor y la certeza fundada en la experiencia de la Verdad crea espacios de encuentro, produce diálogo y entrega mutua en la dimensión hierofánica del lenguaje esencial, de la confianza que otorga la vecindad con la Verdad.
J) Que rechace la idea de que la “posibilidad esencial de salvación” de la persona se gesta por medio de la continua negación de las posibilidades naturales que la misma ha recibido de su Creador, y perciba que el “ser como niños” espiritual del Evangelio (Juan 3:3) no es la puerilidad psicológica, que llega a “cultivar” la actitud hostil hacia la responsabilidad personal de ser adulto y tomar decisiones individuales aunque éstas supongan riesgo vital. Ello es en sí mismo una peligrosa y grave inmadurez de espíritu, la cual destruye la creatividad, oculta aún más la imagen de Dios que es la Persona en su esencia, y genera “corderos”, en el sentido literal y burdo del término, el cual no tiene relación alguna con el ser “Cordero de Dios”, con su sentido litúrgico-soteriológico y trascendental (Juan 1:29-30).
K) Que acepte que la actitud canon-céntrica (legalista), que condena la acción libre personal y toda búsqueda fundada en la responsabilidad y la autonomía relativa (relativa sólo frente a Dios) del individuum, produce “masas” irresponsables, y garantiza el fanatismo religioso, el peor de todos los fanatismos, y niega al verdadero Dios y a Su Iglesia frente al mundo.
L) Que reconozca que intentar “educar rectamente” a través de la coacción religiosa, el temor y el sentimiento de culpa –especialmente frente a Dios-, es en nuestra época un acto que indignifica a la Persona humana y constituye un insulto al Dios del Amor, Creador de la Humanidad. “El amor perfecto hecha fuera el temor.”(I Juan, 3:18).
III.
Creemos firmemente que sólo un Credo sustentado en los Principios teológico-antropológicos anteriores –que no pretendemos haber agotado pero sí expuesto en lo esencial- puede ser reconocido sin contradicción en condición de legitimidad social y espiritual. Ello vale para cualquier Tradición espiritual, independientemente de si a un puro nivel estadístico, en relación con otros Credos dentro de un marco socio-cultural específico, se considera “minoritaria” o no. De hecho, habremos sin duda alcanzado en este sentido madurez teológica y espiritual cuando las categorías de “minoritario” o “mayoritario” resulten obsoletas e inoperantes a la hora de definir la “autenticidad”, el “derecho” o “legitimidad espiritual” de una confesión religiosa.
Por otra parte, lo anterior no pude significar la intervención indiscriminada del Estado en los asuntos puramente religiosos, como, por ejemplo, designar qué grupos religiosos deben o no formar parte de los Consejos Interreligiosos, o deben gozar de los derechos y privilegios de los grupos y tradiciones espirituales legítimas. Aquí de esta manera nos enfrentamos a un tema complejo: hasta qué punto el Estado laico debe tener derecho a determinar la aceptación o el rechazo de un grupo o tradición religiosa; y, por otra parte, hasta qué grado debe el Estado reconocer a los Consejos Interreligiosos el derecho de determinar, desde una perspectiva religioso-espiritual, y no sólo político-administrativa, la inserción o no de un grupo religioso, minoritario o no, en el marco de la categoría de “religión legítima” a nivel de Estado.
Respecto a esto puede afirmarse lo siguiente: es esencial tarea de Estado laico velar por que se cumplan y respeten a cabalidad los Derechos Universales que afectan a todo ser humano en cuanto tal, más allá de credos religiosos e ideología políticas, perfectamente definidos en la Declaración Universal de los Derechos Humanos. Pero no compete al Estado Laico decidir de manera unilateral y sin el consenso y consejo de las Tradiciones religiosas legítimas, cómo y cuáles deben ser los grupos religiosos que gocen de reconocimiento oficial y legitimidad espiritual y teológica. Ello debe más bien ser el resultado de un examen ejercido en primera instancia por la conciencia teológica de las religiones a la luz de la laicidad estatal y de frente al presupuesto incuestionable de nuestro tiempo: el respeto a la libertad de conciencia y a la dignidad del ser humano como persona.
Asimismo, los Consejos Interreligiosos tiene el deber de observar el equilibrio entre Doctrina religiosa y apego a los Principios reconocidos por la Ley impuesta por el Estado Laico, siempre que ésta represente los ideales que emanan del respeto irrestricto a la libertad de conciencia, al culto a la dignidad plena del ser humano, y a la libertad de ejercicio y elección religiosos.
Se trata de una interacción dialógica entre Estado Laico y Tradiciones Religiosas, la cual entendemos debe sustentarse en el diálogo permanente entre las propias Tradiciones espirituales. El diálogo interreligioso debe tener hoy preeminencia –o, por lo menos, debe acompañar siempre- al diálogo entre Estado y Religión. El Estado Laico debe aceptar la experiencia espiritual y administrativa de las diferentes tradiciones religiosas para perfeccionar su ejercicio político, de la misma manera que todo grupo religioso debe aceptar y promover la laicidad intrínseca del Estado moderno, en tanto ésta en la praxis garantiza la libre expresión de la conciencia religiosa y la libertad de diálogo y discusión teológicos, de adopción de credo y de conversión de un credo a otro.
Si bien la separación entre Iglesia y Estado laico es, desde el punto de vista histórico, un acierto, y si no puede negarse el hecho de que en la época actual ni la filosofía ni la teología, ni la Academia ni la Iglesia, determinan del todo los destinos de nuestra praxis político-cultural, también es cierto, sin embargo, que debemos reconocer que con el Estado laico per se y con la desacralización de las instituciones humanas no hemos arribado aún a un estado ideal, que la destinación humana no se realiza en formas ni en modelos político-administrativos, que la dignidad humana in acto “existe” en rigor en cuanto el hombre accede a la experiencia de su destinación en la Verdad como “dios por la Gracia”, y que no debe ser para la Iglesia -y en general para ninguna tradición espiritual que aspire a la existencia plena del ser humano como “imagen y semejanza” de su Creador- motivo de regocijo, sino de angustia y consternación, verse cada vez más reducida a la condición de ser un cuerpo “productor de valores morales” o en muchos casos a la de “consejería político-social” o “psicológica”.
Sin embargo, esta plenificación de la Humanidad no se contradice en esencia con su “ser en el mundo”, con el existir frente a las Leyes humanizadas, al Estado Laico y a las opciones de apertura que se promueven en nuestras sociedades cibernéticas. Por el contrario, el Reino de los Cielos está entre nosotros, y comienza a manifestarse en el respeto a la conciencia personal y a la libertad de decisión espiritual, así como en el ideal de una plena imbricación entre “mundo” y “trascendencia”; ideal que, a pesar de la secularización extrema –o sea, del predominio del momento del puro “ser en el mundo”- que aún domina en nuestra cultura, encuentra en la “racionalidad” abierta e interactiva de la posmodernidad el marco idóneo –en cuanto al mundo que nos hace frente “aquí y ahora” como destinación histórica- para su realización.
Para ello debemos recuperar y ejercer el sentido de la “palabra agórica”, dialógica, en la que se abre el mundo y se muestran nuestras posibilidades esenciales, y debemos además comprender que en ese “dialogar” se manifiesta un “construir”, un “pensar constructivo” que nos conduce al estado de confianza mutua, y nos coloca a la espera jubilosa del Que viene a completar la obra que nosotros hayamos comenzado.
Esto que a muchos nos parece una incuestionable obviedad, no lo es en lo absoluto en muchas partes del mundo. Sabemos de persecución y discriminación religiosas en muchas partes del mundo, incluso en casos aislados en nuestro país de México. En muchos países islámicos la conversión de una persona del Islam a cualquier otra religión se considera “apostasía” y se castiga de manera oficial –lo cual es aún peor- con la pena de muerte. Recientemente, en Afganistán, un hombre fue juzgado por un tribunal religioso y encontrado culpable de “traición al Islam” por poseer un ejemplar de la Biblia en su casa. Fue condenado a muerte, aunque su sentencia no fue ejecutada debido a la oportuna intervención de las potencias occidentales. Para ser absuelto, sin embargo, el tribunal encontró una increíble solución práctica: el sujeto fue oficialmente declarado “alienado metal”. Y, obviamente, habría que estar completamente loco para tener en casa un libro tan peligroso.
Suscribirse a:
Entradas (Atom)