ΟΜΙΛΙΑ ΠΕΡΙ ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ ΠΑΘΩΝ ΚΑΙ ΤΗΣ ΑΓΙΑΣ ΑΝΑΣΤΑΣΕΩΣ ΤΟΥ ΚΥΡΙΟΥ ΚΑΙ ΘΕΟΥ ΚΑΙ ΣΩΤΗΡΟΣ ΗΜΩΝ ΙΗΣΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ. Ι.Ν.ΑΝΑΛΗΨΕΩΣ ΤΟΥ ΚΥΡΙΟΥ ΡΑΦΗΝΑ

Ι.

ΟΜΙΛΙΑ ΠΕΡΙ ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ ΠΑΘΩΝ ΚΑΙ ΤΗΣ ΑΓΙΑΣ ΑΝΑΣΤΑΣΕΩΣ ΤΟΥ ΚΥΡΙΟΥ ΚΑΙ ΘΕΟΥ ΚΑΙ ΣΩΤΗΡΟΣ ΗΜΩΝ ΙΗΣΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ. Ι.Ν.ΑΝΑΛΗΨΕΩΣ ΤΟΥ ΚΥΡΙΟΥ ΡΑΦΗΝΑΣ

Περατωθείσης δε της αγίας περιόδου της Τεσσαρακοστής, και ήδη εισερχόμενοι στα φοβερά μυστήρια της Μεγάλης Εβδομάδος προτού να εορτάσουμε πάλιν την Αγία Ανάσταση του Ιησού Χριστού, θα κάνουμε εν κατά το δυνατόν συντομία μια βασική μελέτη περί των μεγάλων γεγονότων τούτων, που αποτελούν το κέντρο της εκκλησιαστικής και πνευματικής μας ζωής αυτό το διάστημα, δηλαδή, των Παθών και της Αναστάσεως του Χριστού, με βάση το σημαντικότατο κείμενο του αγ. Ιωάννου του Χρυσοστόμου, το λεγόμενο «Κατηχητικό Λόγο».
Με αυτό τον σκοπό, θα διαβάσουμε τον «Κατηχητικό Λόγο» σε τρία μέρη, δεν είναι βεβαίως το κείμενο καθ’ εαυτό έτσι διαιρημένο, αλλά το κάνουμε εμείς απλώς δια λόγους οργανώσεως και διευκολύνσεως.

Εί τις ευσεβής και φιλόθεος, απολαυέτω της καλής ταύτης και λαμπράς πανηγύρεως.
Εί τις ευγνώμων, εισελθέτω χαίρων εις την χαράν του Κυρίου αυτού.
Εί τις έκαμε νηστεύων, απολαυέτω νύν το δηνάριον.
Εί τις από της πρώτης ώρας ειργάσατο, δεχέσθω σήμερον το δίκαιον όφλημα.
Εί τις μετά την τρίτην ήλθεν, ευχαρίστως εορτασάτω.
Εί τις μετά την έκτην έφθασε, μηδέν αμφιβαλλέτω• και γάρ ουδέν ζημειούται.
Εί τις υστέρησεν εις την ενάτην, προσελθέτω, μηδέν ενδοιάζων.

Εί τις εις μόνην έφθασε την ενδεκάτην, μη φοβηθή την βραδύτητα• φιλότιμος γάρ ων ο Δεσπότης, δέχεται τον έσχατον καθάπερ και τον πρώτον• αναπαύει τον της ενδεκάτης, ως τον εργασάμενον από της πρώτης• και τον ύστερον ελεεί και τον πρώτον θεραπεύει• κακείνω δίδωσι και τούτω χαρίζεται• και τα έργα δέχεται και την γνώμην ασπάζεται• και την πράξιν τιμά και την πρόθεσιν επαινεί.

1. Ο αγ. Χρυσόστομος χαρακτηρίζει εδώ τον Θεόν (δεν το λέει αλλά συμπεραίνεται εύκολα από και το γράμμα και από το πνεύμα του κειμένου:
1.1. Ως «άδικο», κατά βέβαια την «ανθρώπινη δικαιοσύνη».
1.2. Ως αγάπη, και όχι ως τιμωρία,
1.3. Ως λυτρωτή, και όχι ως εκδικητή,
1.4. Ως αληθινό πατέρα, και όχι ως δικαστή.
1.5. Τι σχέση θα έχει όμως αυτό με τα Πάθη του Χριστού? Είναι οφθαλμοφανές ότι, όντας έτσι ο Θεός κατ΄ουσίαν αγάπη και επιδεκτικότητα, πρέπει να αλλάξη ριζικώς τον «τραγικό» τρόπο ερμηνείας των Αγίων Παθών, και της Αναστάσεως.
1.6. Εκ τούτων, δύναται να καταλάβουμε ότι τα Πάθη του Χριστού δεν είναι «τιμωρία» του Θεού λόγω της ανυπακοής της ανθρωπότητας, αλλά λογικό αποτέλεσμα της «αμαρτωλής λογικής» της ανθρώπινης κοινωνίας.
1.7. Ο ίδιος ο θάνατος του Θεανθρώπου δεν είναι ούτε και αυτός «τιμωρία» του Θεού λόγω της αμαρτίας, ούτε «θυσία του δικαίου υπέρ του αμαρτωλού λαού», στην έννοια ότι «δια την «δικανική» ικανοποίηση του Θεού Πατρός έπρεπε κατ’ ανάγκη να υποστεί τον βασανιστικό θάνατο ο Υιός Αυτού», αλλά απλώς αναπόφευκτος συνέπεια της σκληρής και «αυτοαμυντικής» (αυτοάμυνας) αντιδράσεως που προκαλέσανε, στον τότε ήδη πολύ εσωστρεφή και πνευματικώς αγκυλωμένον κόσμο των Ιουδαίων, η φύσις των πράξεων και των λόγων του Χριστού, και εν γένει της ριζικής προσωπικής και κοινωνικής μεταμορφώσεως που σημαίνει η ενσαρκωμένη παρουσία του.
1.8. Τα Πάθη του Χριστού είναι ενδεικτικά της αμετρήτου αγάπης και, στα λόγια του αγ. Μαξίμου του Ομολογητού, της «αβύσσου της ευσπλαχνίας» του Θεού, ποτέ ο καρπός της οργής του Θεού, ούτε η «δικαία τιμωρία» που «αξίζει» η αμαρτήσασα ανθρωπότητα, εφαρμοσθείσα αντικαταστατικώς στο θείο Πρόσωπο του Υιού αυτού.
1.1. Δια αυτό, το θέαμα όμως του σταυρωθέντος Χριστού αποκτούν μια εντελώς διαφορετική διάσταση. Γίνονται δηλαδή:
2.2.3. - αιτία πνευματικής αφυπνίσεως, καθώς δια αυτού καταλαβαίνουμε ότι καλλιεργούμε μια πολύ διεστραμμένη, διεφθαρμένη, εκμεταλλευτική και εθιστική σχέση και επικοινωνία με τους συνανθρώπους μας, μία σχέση που σκοτώνει την ελευθερία και την ωρίμανση του πνεύματος, και προωθεί την υποτέλεια, την πλήρη καθυπόταξη του πλησίον εις τα εγωιστικά συμφέροντά μας.
2.2.4. - αιτία χαράς και αγαλλιάσεως, θαυμασμού και ευχαριστίας, και όχι θλίψεως, λύπης και στεναγμού, επειδή έχουμε τον Λυτρωτή τον μέγιστον, και πράγματι όπου «περιέσσευσεν η αμαρτία, υπερεπερίσσευσεν η χάρις» (Παύλος),
2.2.5. - αιτία ελπίδος και υψίστης προσδοκίας, επειδή ήρας τας αμαρτίας μας ο Χριστός, σύναψε πλήρως και εξ ολοκλήρου την φύση μας με την θεία φύση, και ούτω μας άνοιξε τας θύρας της τελείας θεώσεως του είναι μας. Για αυτό, έμπροσθεν του νοερού θεάματος του Χριστού επί του σταυρού, ο αγ. Χρυσόστομος τον αποκαλεί: «ο Βασιλεύς της Δόξης».

<b>Ουκούν εισέλθετε πάντες εις την χαράν του Κυρίου υμών• και πρώτοι και δεύτεροι τον μισθόν απολαύετε. Πλούσιοι και πένητες μετ’ αλλήλων χορεύσατε• εγκρατείς και ράθυμοι την ημέραν τιμήσατε• νηστεύσαντες και μη νηστεύσαντες, ευφράνθητε σήμερον. Η τράπεζα γέμει, τρυφήσατε πάντες. Ο μόσχος πολύς, μηδείς εξέλθη πεινών. Πάντες απολαύσατε του συμποσίου της πίστεως• πάντες απολαύσατε του πλούτου της χρηστότητος. Μηδείς θρηνείτω πενίαν• εφάνη γάρ η κοινή Βασιλεία. Μηδείς οδυρέσθω πταίσματα• συγνώμη γάρ εκ του τάφου ανέτειλε. Μηδείς φοβείσθω θάνατον• ηλευθέρωσε γάρ ημάς ο του Σωτήρος θάνατος.

ΙΙ.
Ουσιαστικώς, ο άγ. Ιωάννης περιγράφει εδώ τις ιδιότητες των εσχάτων καιρών, δηλαδή, της «καινής κτίσεως», κατά τα λόγια του αποστόλου Παύλου, που εγκαινιάσθηκε ήδη βεβαίως με την Ενσάρκωση του Λόγου του Θεού, και εκπληρούται με την αγία Ανάσταση του Θεανθρώπου Χριστού: κατάργηση του Θανάτου, πλήρης κοινωνική συμφιλίωση, ακύρωση του πόνου και της πενίας, πλήρης άφεσις πταισμάτων και αμαρτιών, όλο παρουσία του αναστάντος Χριστού, και, πολύ συμαντικό, «εφάνη γαρ κοινή βασιλεία», το οποίο σημαίνει ότι ο νέος χρόνος αποτελεί τον καιρό της σωτηρίας πάντων των ανθρώπων, δηλαδή, ήδη, έστω κατ’ ουσίαν, πραγματοποιήθηκε μια μεγάλη και ριζοσπαστική μεταλλαγή, μια ουσιώδης μεταμόρφωση του είναι του κόσμου, και ο απλός «ημερολογιακός χρόνος», σ’ αυτόν που καθημερινώς ζούμε, μεταβλήθηκε σε εσχατολογικό χρόνο, σε άλλα λόγια, από την Ανάσταση και πέραν, και η φύσις και η ανθρώπινη ύπαρξη πλημμυρίζουν από «θεανθρωπότητα», προσανατολίζονται έσωθεν προς την μορφή του αναστάντος Χριστού, και δεν πελαγώνει πλέον, πάντοτε κατά την ουσία, στην αντίφαση του ένστικτου και του νοητού, της ανάγκης και της ελευθερίας, του «εγώ» και του «εμείς». Μπορούμε να ρωτήσουμε: Γιατί όμως δεν είναι αυτό ό, τι αντικρίζω στον κόσμο, στην ζωή μου, στην πραγματικότητα? Δεν θα προσπαθήσουμε βέβαια να απαντήσουμε αυτή την ερώτηση τώρα, απλώς θα πούμε ότι εξαρτάται εάν το βλέμμα μας είναι το βλέμμα της μέδουσας που απολιθώνει και παραλύει, η του Οδυσσέως, που επικεντρώνεται –μέσα στις περιπέτειές του- στο ταυτοχρόνως έσχατον και παρόν: την αγάπη του και την πατρίδα. Λόγω των προηγουμένων, και εν σχέσει προς την αγίαν Ανάστασιν του Χριστού, μπορούμε να πούμε ότι:
1. η Ανάστασις είναι η τελεία κατάργηση του θανάτου, του φυσικού (του σώματος) και του πνευματικού (της λήθης του Θεού), δηλαδή, των φοβερών επιπτώσεων της αμαρτίας. Αλλά όχι μόνο, είναι και η συμπλήρωση του πρωταρχικού σχεδίου του Θεού, του να γίνει ο Θεός «τα πάντα εν πάσι» (Παύλος).
2. Εις την Ανάσταση, «Χριστοποιείται» όλος ο κόσμος, πάσα η κτίσις. Δηλαδή, η ολότητα της δημιουργίας του Θεού αποκαθίσταται δια του ιδίου του Λόγου του Θεού, «δι’ ού τα πάντα εγένετο». Η Ανάστασις δεν είναι «μελλοντικό γεγονός», ήρχισε ήδη, ισχύει τώρα, είναι παρών καιρός, ούτε παρελθόν ούτε μέλλον, αποτελεί τον καινόν χρόνον της καινής κτίσεως, δηλαδή, τον εσχατολογικό χρόνο, τον καιρόν της σωτηρίας.
3. Ως εσχατολογικό γεγονός, η Ανάστασις δεν είναι απλώς «το αντίθετο» του θανάτου, κάποιο συμβάν που μπορεί να ελαχιστοποιηθεί στην διάσταση των αρνητικών όρων, αλλά αποτελεί πλήρη ανάκτησι του ανθρώπου ως «εικόνας και ομοιώσεως» του Θεού, αποτελεί πλήρη συμφιλίωση μεταξύ του «κατ’ ουσίαν είναι» και του «εδώ υπάρχειν», δηλαδή, άμεση ένωση του ανθρωπίνου με το θείον, κατά την πρωταρχική αδαμιαία διάσταση, όπου στον νουν του ανθρώπου επιφαινόταν και ο νους του Θεού, και στον λόγο του ανθρώπου ομιλούσε και ο Λόγος του Θεού: έτσι, Ανάστασις είναι πλήρης αποκατάστασις πάσης της κτίσεως (βλ. Αναφορά στον αγ. Γρηγόριο Νύσσης, Π.Ε., «Η Ορθοδοξία», σ. 446),
4. Η Ανάστασις είναι ενσωμάτωση πάσης πραγματικότητας στο μυστήριο της οντολογικής (επι)κοινωνίας του τριαδικού Όντος, είναι χριστοποίηση του σύμπαντος κόσμου (βλ. Π. Ε., «Η Ορθοδοξία», σ. 438).

Έσβεσεν αυτόν, υπ’ αυτού κατεχόμενος. Εσκύλευσε τον άδην ο κατελθών εις τον άδην. Επίκρανεν αυτόν, γευσάμενον της σαρκός αυτού. Και τούτο προλαβών Ησαϊας εβόησεν• ο άδης φησίν, επικράνθη, συναντήσας σοι κάτω.

Επικράνθη• και γάρ κατηργήθη.
Επικράνθη• και γάρ ενεπαίχθη.
Επικράνθη•και γάρ ενεκρώθη.
Επικράνθη•και γάρ καθηρέθη.
Επικράνθη•και γάρ εδεσμεύθη.
Έλαβε σώμα και Θεώ περιέτυχεν.
Έλαβε γήν και συνήντησεν ουρανώ.
Έλαβεν όπερ έβλεπε και πέπτωκεν όθεν ουκ έβλεπε.
Πού σου, θάνατε, το κέντρον;
Πού σου, άδη, το νίκος;
Ανέστη Χριστός και σύ καταβέβλησαι.
Ανέστη Χριστός και πεπτώκασι δαίμονες.
Ανέστη Χριστός και χαίρουσιν άγγελοι.
Ανέστη Χριστός, και ζωή πολιτεύεται.
Ανέστη Χριστός και νεκρός ουδείς επί μνήματος.
Χριστός γάρ εγερθείς εκ νεκρών, απαρχή των κεκοιμημένων εγένετο.
Αυτώ η δόξα και το κράτος εις τους αιώνας των αιώνων. Αμήν.

Εδώ ο άγ. αναφέρεται στο κύριο αίτιο της χαράς και της λυτρώσεώς μας: δηλαδή, την κατάργηση του θανάτω, «θανάτω θάνατον πατήσας». Νικήθηκε ο Άδης, δηλαδή, η ίδια η θνησιμότητα που εισήλθε στον κόσμο λόγω αμαρτίας, ακυρώνεται και καταργείται. Και θάνατος, το ξέρουμε, δεν είναι μόνον παύση αναπνοής και αποσύνθεση του σώματος: θάνατος είναι, στην ουσία, η διάλυση του Καλού, η άγνοια της αληθείας, η λήθη της αληθινής φύσεως του ανθρώπου και του κόσμου. Δια τούτο, κλίνει ο άγ. Ιωάννης τον λόγο του αναφερόμενο στην νίκη του Χριστού επί του θανάτου, επειδή ο θάνατος (ο Άδης, η ίδια η κόλαση), δεν είναι παρά η πλήρης διαίρεσης, η έλλειψις επικοινωνίας, το απρόσωπον σαν κανόνας των σχέσεων των αποξενωμένων δυστυχώς μεταξύ τους προσώπων.
5. Εις μία επιστολή του, ο αγ. Μάξιμος ο Ομολογητής, ως άνθρωπος της εποχής του, προτείνει να μην αποκαλυφθεί «εις τον όχλον» την «άβυσσον της ευσπλαχνίας του Θεού» (βλπ. Π. Ε. «Η Ορθοδοξία», σ. 446), ίσως όμως ήλθε η ώρα, αυτή η άβυσσος της αγάπης και του ελέους του Θεού να παρουσιασθεί ως «λυχνία επί του όρους», μπροστά στα μάτια του σύμπαντος κόσμου, διότι, και αυτή είναι για μας τους Χριστιανούς, καθώς και για όλους, η «Ευ-Αγγελία», δηλαδή τα καλά νέα του Θεού: «ούτω γαρ ηγάπησεν ο Θεός τον κόσμον, ώστε τον Υιόν αυτού τον μονογενή έδωκεν, ίνα πας ο πιστεύων εις αυτόν, μη απόληται, αλλ’ έχη ζωήν αιώνιον. Ού γαρ απέστειλεν ο Θεός τον Υιόν αυτού εις τον κόσμον, ίνα κρίνη τον κόσμον, αλλ’ ίνα σωθή ο κόσμον δι’ αυτού….» (Ιω. Γ ). Οριστικώς, το απόλυτο κίνητρο για την κάθε ενέργεια του Θεού είναι η τελεία αγάπη, και για αυτό δεν χωράει πλέον ο φόβος και η καχυποψία έναντι του Θεού: «η τελεία αγάπη έξω βάλλει τον φόβον» (Ιω. Α΄ Επ.) .
6. Αυτό είναι κατ’ ουσίαν το πνεύμα αυτού του Κατηχητικού Λόγου του αγ. Ιωάννου του Χρυσοστόμου. Ο Άγιος διδάσκει περί σωτηρίας, ελέους, μακροθυμίας και απείρου ευσπλαχνίας του Θεού. Καλεί προς την πνευματική προσέγγιση εις τον Θεό, με εμπιστοσύνη, χαρά, ευγνωμοσύνη, αποφασιστικότητα, και, πάν’ απ’ όλα, με την υψηλή προσδοκία της αιωνίου ζωής, της προσωπικής καθώς και γενικής αποκαταστάσεως στην αξιοπρέπεια και το κάλλος που μας αξίζει ως πλάσματα «κατ’ εικόναν και ομοίωσιν του Θεού».
7. Όμως, μπορούμε εδώ να διερωτόμαστε ειλικρινώς: το πιστεύουμε πράγματι αυτό? Αισθανόμαστε ήδη, πρακτικά και ειλικρινά, τον θάνατον «καταργηθέντα» και τον διάβολον «καταπατημένο»? Μπορούμε εμείς να εκφωνήσουμε μαζί του αγ. Παύλου και του αγ. Ιωάννου: «Πού σού, θάνατε, τό κέντρον? Πού σού, άδη, τό νίκος?»? Μπορούμε να αντιλαμβανόμαστε την ακατάπαυστο δράση του Αγίου Πνεύματος και την συνεχή παρουσία του Χριστού («και εγώ συν υμίν έσομαι πασάς τας ημέρας της ζωής ημών») εν τω κόσμω τούτω? Μπορούμε να βιώσουμε εδώ και τώρα την χαρά του εν ημίν και μεταξύ ημών πραγματοποιηθέντος μεν –ακόμη μη πληρωθέντος δε- Οίκου του Θεού? Απορώ.
8. Για αυτό χρειάζεται προσήλωση, συγκέντρωση, εγρήγορση, εσωτερική σιωπή (δηλαδή, να μην κρίνουμε ούτε τον εαυτό μας ούτε τον συνάνθρωπό μας, επειδή η κρίση δράττει σαν παρεμβολή στην πνευματική μας αντίληψη της αληθείας), πρέπει, τέλος, να ανακαλύψουμε εκ νέου τον θησαυρό μας, πρέπει να τον ελευθερώσουμε μέσα μας με χειρουργική σχεδόν ακρίβεια από πολλά επιπρόσθετα και πολλούς αυτοματισμούς –συνήθειες, εντελώς άβατες και υποκειμενικές ερμηνείες και απολυτοποιήσεις, ψυχολογικούς φόβους, άλογες ή μάλλον παράλογες προκαταλήψεις, και ούτως καθ’ εξής-, τα οποία είναι ουσιαστικώς άχρηστα, επιπόλαια, και παρεμποδιστικά μάλιστα, ώστε να προσανατολισθεί εις τον ζώντα θησαυρό, που είναι ο ίδιος ο Χριστός-, ελεύθερη, αυθόρμητη και αυθεντική (δηλαδή, ούσα αύτη πράγματι αυτή καθ’ εαυτήν), και να κατοικεί εν Κυρίω αναπαυόμενη, η καρδία μας.
Σας εύχομαι όλους Σας Καλό Πάσχα και Καλή Ανάσταση!
Πρεσβ. Αθανάσιος Ιντι Γιάννες-Φερνάντεζ.
Ραφήνα, Αττικής
Ελλάς
16ην Απριλίου, 2011.